Geschreven: 2000
Bron: Uitgeverij Dialectiek, Groningen 2000
Eerste versie: uitgave als boek in eigen beheer
Deze versie: personenregister niet overgenomen, notenapparaat hernummerd
HTML en contact: Adrien Verlee voor het Marxists Internet Archive
– Creative Commons License 3.0.
Algemeen: u mag het werk kopiëren, verspreiden en doorgeven; remixen en/of afgeleide werken maken; mits naamsvermelding.
| Hoe te citeren?
Laatst bijgewerkt:
| Verwant: • Wat is marxisme • Karl Marx, Geschiedenis van zijn leven • Emancipatie en wetenschap bij Karl Marx |
— Werkelijk populair kunnen
wetenschappelijke pogingen om een wetenschap te revolutioneren nooit zijn —
Karl Marx, brief aan Ludwig Kugelmann, 28 december 1862
Inhoudsopgave
Voorwoord
1 Een rondschrijven tegen Hermann Kriege
2 De vakbeweging als bewustwording van de arbeidersklasse
3 Marx’ ‘Zur Kritik der Dinge in Amerika’
4 De balans van Friedrich Engels
5 Het kloppend hart van het marxisme
6 Vrijheid als rode draad
7 Bijna honderdvijftig
8 Marx als erkend grondvester
Dialectiek, natuur en geschiedenis
9 deel 1 Landbouw en roofvogels, een dialectiek van rust en actie
10 deel 2 Negatie van de negatie, ofwel
Het einde van het verbod van het persoonlijke portret
11 deel 3 Het grote effect van het kleine verschil
12 deel 4 De timide havik
Nawoord bij Dialectiek, natuur en geschiedenis
13 ‘Het communistisch manifest’ – Een schat aan inzichten
14 Lenin: Liever minder, maar beter!
15 De Nederlandse Marx
16 De nuttige politieke omweg (zoals Marx die ziet in 1853)
17 Een oude kwestie
Marx, Lenin, Luxemburg en honderd jaar later
18 De kracht van de herhaling
Een aantekening bij een terloopse opmerking van Lenin
19 Joseph Dietzgen
20 Lenins ‘Volksvrienden’
21 Loon, prijs en winst
22 Marx’ meerwaardetheorie
23 Kennis als product en de tendentiële daling van de winstvoet
24 Engels’ historisch materialisme en de getrokken rechte loop van het geweer
25 Twintig overwegingen bij Marx’ elfde Feuerbachthese
26 Nawoord bij Karl Marx – Bekend en onbekend
Handelen nu en socialisme als hoopvol revolutionair vooruitzicht; een hypothese
I Een woord achteraf voor de toekomst
II Een hypothese
III Een strategisch perspectief
Schrijfdata van de hoofdstukken
Marx is dood. Natuurlijk, hij leefde van 1818 tot 1883. Zijn graf wordt in Londen op het Highgate-kerkhof jaarlijks door duizenden bezocht. Doorgaans bedoelt men echter met ‘Marx is dood’ te zeggen dat sinds de terugval van het communisme de opvattingen van Marx en Engels – voor veel socialisten en communisten lange tijd voorname bronnen van inspiratie – hun kracht en waarheid hebben verloren. Dit ‘Marx is dood’ klinkt echter net iets te vaak. Alsof men er toch niet zo van overtuigd is.
Bovendien, het ‘Marx is terug’ valt ook te beluisteren. Tijdschriften als Filosofie Magazine en De Groene Amsterdammer wijdden inmiddels – lang na de val van De Muur – themanummers aan Marx en zijn actualiteit. Zo bezien roept Marx nog altijd de nodige reacties op.
Dat nu is ook hier het uitgangspunt. Marx’ theorieën zullen aan het denken blijven zetten en voor veel progressieve mensen – communist, socialist of niet – inspirerend blijven. Sterker nog, als stelling vóóraf wordt hier aangenomen dat Marx’ en Engels’ historisch en dialectisch materialisme, inclusief de diverse vormen van uitwerking ervan, duurzame krachtige theorieën zullen blijken te zijn. Wil men hier niets van weten, verknoei dan uw tijd niet verder met dit boek!
In Karl Marx, Bekend en onbekend worden artikelen gebundeld die eerder voor het NCPN-tijdschrift Manifest zijn geschreven. Deze verschenen onder het motto: ‘Of men nu voor of tegen Marx’ ideeën pleit, in veel populair-wetenschappelijke literatuur wordt zijn naam wel een keer genoemd. Marx zelf lezen gebeurt echter niet zoveel. De artikelen Karl Marx, Bekend en onbekend willen bijdragen aan een bredere kennisname van Marx’ werk en van samenhangende ideeën van Engels, Lenin en anderen.’ Dat geeft gelijk een belangrijk oogmerk van deze bundel weer.
In zekere zin is dit motto wat te beperkt. Het betreft hier niet zozeer een weergave van marxistische klassieken, maar ook een vertaling naar het heden, inclusief eigen interpretaties van de auteur.
Om een mening over Marx te hebben, is het van belang een en ander over theorie en praktijk van Marx en Engels te weten. Deze kennis is vaak maar gebrekkig, ook al roept men nog zo snel dat men vóór of tégen is. Dikwijls overheersen de snelle opinies, eerder dan grondige kennis.
De hoofdstukken van dit boek bevatten de eerder geschreven artikelen precies in de volgorde van verschijnen in Manifest. Alle hoofdstukken zijn afzonderlijk leesbaar.
Dat sluit niet uit dat binnen de serie twee keer een aaneensluitende reeks valt te onderscheiden. Het gaat dan om hoofdstuk 5 over de dialectiek dat de hoofdstukken 9 tot en met 12 voorbereidt, waarin de dialectiek uitgelegd wordt aan de hand van voorbeelden uit de natuur en uit de geschiedenis. En het betreft de sociaal-economische hoofdstukken 21 tot en met 23, die eigenlijk pas in het nawoord, Een woord achteraf voor de toekomst, worden afgerond.
Voor elk hoofdstuk is een thema gekozen, vaak met zowel een historische inslag als met toekomstgerichte uitspraken. Soms theoretisch, dan weer wat praktischer. De thema’s zijn in zekere zin wat willekeurig. Ze zijn bijvoorbeeld ontstaan vanuit het feit dat bij het schrijven Marx en Engels net honderd jaar geleden een belangrijke of boeiende tekst publiceerden, waarop wordt teruggekeken en van waaruit lijnen worden getrokken naar het heden. Tegelijk leest de goede lezer er wel enkele rode draden in. Bijvoorbeeld de actualiteit van Marx, de betekenis van het historisch-dialectisch denken, de betekenis van de theorie voor de praktijk, én de praktijk voor de theorie.
Al treden heel wat aspecten van het werk van Marx en Engels voor het voetlicht, de pretentie is niet een afgeronde inleiding te bieden. Voor lezers die voor het eerst met dit gedachtengoed kennismaken is het daarom geenszins af te raden hiernaast nog inleidend werk te zoeken in de bibliotheek of op internet.
In de tekst zijn citaten van Marx en anderen in het Nederlands vertaald. Wanneer deze vertaling niet direct berust op bestaande vertalingen, is in de bijbehorende noot de oorspronkelijke tekst na te lezen. Achter in dit boek bevindt zich een datalijst en een persoonsregister. De datalijst is opgenomen omdat sommige teksten refereren aan het moment van schrijven, in die zin niet meer helemaal actueel zijn.
Hoofdstuk 1 en 2, en de nauw samenhangende hoofdstukken 21, 22 en 23 zijn voorzien van een aparte literatuurlijst. Na elk hoofdstuk volgen direct de noten, zodat verwijzingen en dergelijke makkelijk te vinden zijn.
De hernieuwde presentatie van Marx’ ideeën vraagt om een reactie. Als Karl Marx, Bekend en onbekend verder nadenken en politieke discussie stimuleert, wordt een belangrijk doel bereikt.
Bepaald niet alles wat hierna volgt is onomstreden. En ongetwijfeld zijn heel wat verbeteringen van de hier neergelegde visies en interpretaties mogelijk. Mede daarom is het raadzaam het voorin gegeven motto van Marx in gedachten te houden, waaruit onder meer valt op te maken dat popularisering het opleggen van beperkingen betekent. Marx en Engels zelf gaan lezen is dé manier om te trachten die beperking te overwinnen.
