Tình cảnh giai cấp công nhân Anh

F. Engels
Tình cảnh giai cấp công nhân Anh

GIAI CẤP VÔ SẢN CÔNG NGHIỆP

Chúng ta sẽ lần lượt nghiên cứu các bộ phận khác nhau của giai cấp vô sản theo trình tự phát sinh của chúng trong quá trình lịch sử vừa phác hoạ trên đây. Những người vô sản đầu tiên xuất hiện trong công nghiệp và trực tiếp do công nghiệp sản sinh ra; vì vậy chúng ta chú ý trước tiên tới những công nhân công nghiệp, tức là những người sản xuất nguyên liệu. Sự sản xuất vật liệu cho công nghiệp, nghĩa là nguyên liệu và nhiên liệu, chỉ do có cuộc cách mạng công nghiệp mới có ý nghĩa quan trọng; và cũng chỉ lúc đó, mới sản sinh một loại hình mới của giai cấp vô sản, đó là những công nhân mỏ than và mỏ kim loại. Thứ ba là công nghiệp phát triển đã ảnh hưởng đến nông nghiệp, và thứ tư là công nghiệp phát triển đã ảnh hưởng đến Ireland; chúng ta sẽ theo trình tự ấy mà nghiên cứu các loại tương ứng của giai cấp vô sản. Ta cũng sẽ thấy rằng trình độ phát triển của các loại công nhân, có lẽ chỉ trừ người Ireland, thường trực tiếp lệ thuộc vào mối liên hệ của họ với công nghiệp; và vì vậy mà công nhân công nghiệp là những người nhận thức được rõ ràng nhất về lợi ích bản thân của họ, công nhân hầm mỏ nhận thức kém hơn một chút, còn công nhân nông nghiệp thì hầu như chưa nhận thức được gì. Trong hàng ngũ của bản thân giai cấp vô sản công nghiệp, chúng ta cũng phát hiện thấy có sự phụ thuộc ấy; chúng ta sẽ thấy những công nhân công xưởng, con đầu lòng của cách mạng công nghiệp, ngay từ đầu cho tới ngày nay, đã là hạt nhân của phong trào công nhân, còn các công nhân khác tham gia phong trào theo mức độ nghề thủ công của họ bị cách mạng công nghiệp xâm chiếm như thế nào. Như vậy thì lấy tỷ dụ về nước Anh để xem xét sự trùng hợp đó giữa phong trào công nhân và sự phát triển của công nghiệp, chúng ta sẽ hiểu rõ hơn ý nghĩa lịch sử của công nghiệp.

Nhưng vì hiện nay hầu như tất cả giai cấp vô sản công nghiệp đã bị lôi cuốn vào phong trào, và vì tình hình của các bộ phận của nó có rất nhiều điểm chung, chính là do tất cả các bộ phận ấy đều phụ thuộc vào công nghiệp; cho nên trước tiên chúng ta hãy nghiên cứu những nét chung ấy, để rồi sau sẽ nhờ đó mà nghiên cứu kỹ hơn những đặc điểm của từng bộ phận riêng biệt.

Trên kia chúng tôi đã vạch rõ công nghiệp đã tập trung của cải vào tay một số ít người như thế nào. Công nghiệp cần nhiều tư bản để xây dựng những xí nghiệp khổng lồ; bằng cách đó nó đã làm cho giai cấp tiểu tư sản thủ công nghiệp bị phá sản, bắt các lực lượng thiên nhiên phải phục vụ cho mình, và đánh bật những người thợ thủ công riêng lẻ ra khỏi thị trường. Sự phân công lao động, việc sử dụng sức nước, nhất là sức hơi nước, và việc ứng dụng máy móc; đó là ba đòn bảy lớn, nhờ đó nền công nghiệp từ giữa thế kỷ trước đã làm lay chuyển nền tảng của thế giới cũ. Tiểu công nghiệp đã tạo nên giai cấp tư sản, đại công nghiệp đã tạo nên giai cấp công nhân và đưa một số ít kẻ được lựa chọn trong giai cấp tư sản lên ngai vàng, nhưng cũng là để rồi một ngày kia lật đổ họ xuống một cách càng chắc chắn hơn. Hiện giờ, có một sự việc không thể chối cãi được và rất dễ hiểu là: giai cấp tiểu tư sản rất đông đảo của "thời đại hoàng kim cũ" đã bị công nghiệp tiêu diệt và phân hoá; một mặt, thành những nhà tư bản giàu có, mặt khác, thành những người lao động bần cùng^1*.

Nhưng, khuynh hướng tập trung của công nghiệp không phải chỉ dừng lại ở đó. Dân cư cũng bị tập trung như tư bản; điều này cũng là dĩ nhiên thôi, bởi vì trong công nghiệp, con người, người công nhân, chỉ được xem như một loại tư bản, loại tư bản này tự nộp mình cho chủ xưởng sử dụng và được chủ xưởng trả lợi tức dưới danh nghĩa tiền lương. Một xí nghiệp công nghiệp lớn cần nhiều công nhân cùng làm việc ở một tòa nhà; những công nhân ấy cần phải sống ở gần nhau, thậm chí ở một công xưởng lớn, họ tạo thành cả một làng. Họ đều có nhu cầu nhất định, và để thoả mãn những nhu cầu ấy, phải có những người khác: thợ thủ công, thợ may, thợ giày, thợ làm bánh, thợ nề, thợ mộc đều dọn đến đó ở. Dân cư trong xóm thợ, đặc biệt là thế hệ trẻ, học dần và làm quen với công việc ở công xưởng; khi mà công xưởng đầu tiên không bảo đảm được việc làm cho tất cả mọi người muốn có việc làm, điều này cũng hoàn toàn tự nhiên, thì tiền công hạ xuống và do đó, nhiều chủ xưởng mới tìm đến nơi đó làm ăn. Thế là xóm thợ trở thành một thành phố nhỏ, rồi thành phố nhỏ trở thành một thành phố lớn. Thành phố càng lớn thì việc đến ở đấy càng có nhiều thuận lợi: ở đấy có đường sắt, có sông đào, có đường bộ; càng dễ chọn được công nhân lành nghề; do sự cạnh tranh trong xây dựng và sản xuất máy móc, ở một nơi mọi thứ đều sẵn có trong tầm tay, người ta xây dựng những xí nghiệp mới ít tốn hơn ở những nơi xa xôi, vì phải chuyên chở trước đến đó không những vật liệu xây dựng và máy móc, mà còn cả những công nhân xây dựng và công nhân công xưởng nữa; ở đây có thị trường, sở giao dịch chứng khoán, là những nơi tấp nập khách hàng; ở đây có thể liên hệ trực tiếp với những thị trường cung cấp nguyên liệu và tiêu thụ thành phẩm. Do đấy mà các thành phố công xưởng lớn phát triển nhanh chóng phi thường. Thực ra thì nông thôn cũng có điều thuận lợi hơn thành phố là tiền thuê nhân công thường rẻ hơn. Do đó, nông thôn và thành phố công xưởng luôn luôn cạnh tranh với nhau, và nếu ngày nay ưu thế ở phía thành thị, thì ngày mai tiền công ở nông thôn sẽ hạ đến mức xây dựng những công xưởng mới ở đấy lại có lợi hơn. Tuy nhiên, xu hướng ngày càng tập trung của công nghiệp vẫn rất mạnh mẽ và mỗi một công xưởng mới xây dựng ở nông thôn đều mang mầm mống của một thành phố công xưởng. Nếu cuộc chạy đua điên cuồng của công nghiệp còn có thể tiếp tục như thế trong chừng một thế kỉ nữa, thì mỗi một khu công nghiệp của Anh sẽ trở thành một thành phố công xưởng lớn, Manchester và Liverpool có lẽ sẽ gặp nhau ở quãng gần Warrington hoặc Newton. Trong thương nghiệp, sự tập trung nhân khẩu cũng diễn ra y như vậy, và vì thế một vài thương cảng lớn như Liverpool, Bristol, Hull và London hầu như đã lũng đoạn toàn bộ nền hàng hải của Đại Britain.

Vì chính ở các thành phố lớn công nghiệp và thương nghiệp mới phát triển mạnh nhất, cho nên cũng ở đấy những hậu quả của sự phát triển đó đối với giai cấp vô sản mới biểu hiện rõ ràng và cụ thể hơn cả. Chính ở đấy, sự tập trung tài sản đã đạt đến mức độ cao nhất; chính ở đây, các phong tục và quan hệ của thời xưa tốt đẹp đã bị xoá bỏ sạch ráo; ở đây, tình hình đã diễn biến đến mức là những từ Old merry England² không còn có ý nghĩa gì đối với ai nữa, vì không còn ai biết đến "Old England", dù chỉ là qua những ký ức và qua những câu chuyện của các cụ già. Ở đây, chỉ có giai cấp những kẻ giàu và giai cấp những người nghèo, vì giai cấp tiểu tư sản càng ngày càng mất dần đi. Giai cấp tiểu tư sản trước kia là giai cấp vững chắc nhất thì nay lại là giai cấp không ổn định nhất; nó còn gồm có một ít tàn dư của thời quá khứ và một số những kẻ khao khát làm giàu, những hiệp sĩ chuyên kiếm chác và đầu cơ, theo nghĩa đầy đủ của từ này, trong số đó có thể một kẻ trở nên giàu có, trong khi chín mươi chín kẻ vỡ nợ; và trong số chín mươi chín kẻ này thì quá nửa chỉ sống nhờ vào việc vỡ nợ thôi.

Nhưng tuyệt đại đa số cư dân các thành phố ấy là những người vô sản; đời sống của họ ra sao, các thành phố lớn đã ảnh hưởng đến họ thế nào, đó là điều chúng ta sẽ nghiên cứu sau đây.

Chú thích

1* Xem "Lược khảo phê phán khoa kinh tế chính trị" của tôi đăng trong "Deutsch - Französische Jahrbücher". Tác phẩm ấy có bàn về "tự do cạnh tranh", nhưng công nghiệp chẳng qua là thực tiễn của tự do cạnh tranh, còn tự do cạnh tranh chẳng qua là nguyên tắc của công nghiệp.

2 "Nước Anh cổ kính tốt đẹp" (Chú thích của người dịch).

[Chương trước] [Mục lục] [Chương sau]