Bron: AMSAB, Gent
Deze versie: Dank aan Rik De Coninck
Transcriptie/HTML en contact: Adrien Verlee, voor het Marxists Internet Archive
– Creative Commons License 3.0.
Algemeen: u mag het werk kopiëren, verspreiden en doorgeven; remixen en/of afgeleide werken maken; mits naamsvermelding.
| Hoe te citeren?
Laatst bijgewerkt:
| Verwant: • Brieven naar België • Leon Trotski-archief • Ernest Mandel-archief |
Dit archief bestaat vooral uit brieven gericht aan Leon De Lee, aan Franz Meyer en aan Fritz Besser. Ze zijn moeilijk van elkaar te scheiden, maar het bindteken is Leon De Lee.
Leon De Lee (Lokeren, 1900 – [Antwerpen, 1942?]), een diamantbewerker, was in de jaren 1930 een Antwerps revolutionair militant van de kleine Revolutionair-Socialitische Partij (RSP)[1]. Hij was een trouwe volgeling van Leon Trotski (dit in tegenstelling tot de oude partijleiding met Lode Polk), hij had een drukkerij en was onder de benaming Editions Leon De Lee uitgever van boeken, pamfletten en tijdschriften. Zo was deze bedrijvige organisator ook verantwoordelijk voor de boekhandel van de RSP en gerant/verantwoordelijke uitgever van Unser Wort, het tijdschrift van de Duitse trotskisten in ballingschap.
Het hoeft niet te verwonderen dat hij veel contacten had met gevluchte Duitse gelijkgezinden[2]. Ook in Duitsland hadden tegenstanders van Stalin zich georganiseerd, eerst als oppositiegroep van de communistische partij en later als Internationale Kommunisten Deutschlands (IKD); tengevolge van de repressie waren velen gevlucht naar de buurlanden. In Antwerpen zouden een tiental leden van de IKD gestrand zijn. Twee van die gevluchte Duitsers werkten zeer nauw samen met De Lee: Franz Meyer en Fritz Besser; ze leefden onder schuilnamen, Meyer als Holz en Besser als Brink. Hoewel de meeste politieke vluchtelingen in Parijs en Praag verbleven – in Parijs was de Auslandsleitung in 1935 formeel ingesteld – werd Unser Wort al vroeg in Antwerpen gedrukt, en stonden bovenvermelde Duitsers samen met De Lee in voor de boekhouding en verzending. Na enige tijd maakten de vluchtelingen van de IKD in Antwerpen deel uit van de lokale RSP-afdeling.
De uitgeverij van De Lee speelde ook een andere rol in het internationaal trotskistisch netwerk: ter voorbereiding van de oprichting van de 4e Internationale werd eind 1937 Dynamo Verlag opgestart als een samenwerking tussen uitgeverijen in Zürich, Praag en Antwerpen. Dit project was geen lang leven beschoren want na het Verdrag van München (1938) en de bezetting van Tsjechië op 15 maart 1939 werd het te onveilig in Praag.
De Lee werd tijdens de oorlog geëxecuteerd door de Nazi’s, vermoedelijk in 1942.
Franz Meyer (Gelsenkirchen, 1906- New York, 1957) is de bekendste: op internet vindt men informatie over zijn leven[3] en zijn werken[4]. In 2001 verscheen een boek over hem[5]. Hij was de zoon van de bibliothecaris van de socialistische beweging in Gelsenkirchen. Hij studeerde eerst technisch tekenen en vervolgens grafische kunsten. Hij maakte sociaalkritische tekeningen en sloot zich aan bij de communistische partij, maar in het begin van de jaren 1930 brak hij met die partij omdat die de socialistische partij bestempelde als sociaalfascistisch (wat dus een alliantie van de communisten en de socialisten tegen Hitler onmogelijk maakte) en sloot hij zich aan bij de de Linkse Oppositie, een onderdeel van de Internationale Linkse Oppositie van Trotski. De actieve groep in zijn stad werd geleid door muzikant Josef Weber (1901-1959). Beiden moesten de vlucht nemen na de machtsovername van Hitler, Weber kwam in Parijs terecht en van daaruit correspondeerde hij regelmatig met Meyer. Die briefwisseling wordt hier bewaard.
Franz Meyer kreeg eerst zes maand asiel in Nederland waar hij opgevangen werd door het steunfonds van de Revolutionair Socialistische Arbeiders Partij (RSAP) van Henk Sneevliet, en nadien kwam hij naar België waar hij steun kreeg van de RSP, het politieke broertje van de RSAP. Hij noemde zich sindsdien Franz Holz naar zijn lievelingsbezigheid: het maken van houtsneden. Zijn werk ondertekende hij meestal met FH. Hij tekende meestal voor revolutionaire organisaties in Nederland en België. Ook nam hij vanaf 1936 de zware taak op zich mede de uitgave van Unser Wort te verzorgen. Eind 1939 wordt hij gearresteerd en opgesloten in Merksplas. Bij de inval van de Wehrmacht werd de totale gevangenisbevolking – de bewakers incluis – naar Frankrijk geëvacueerd. Daar begon voor hem de slopende gang langs gevangenissen en concentratiekampen. In 1942 wist hij samen met zijn vrouw te ontsnappen naar de Verenigde Staten. In de VS was er evenwel geen vraag naar zijn kunst. Gevoelens van teleurstelling en mislukking kregen de overhand. In 1957 overleed hij in New York ten gevolge van een verkeersongeval.
Zevenentwintig jaar na zijn dood verscheen er met hulp van familie in de VS een ontroerende uitgave van tekeningen die Franz Meyer in onder andere het concentratiekamp Les Milles had weten te maken. Het is getiteld: Franz Meyer, Flucht aus Deutschland. Bilder aus dem Exil. Frankfurt 1984.
Fritz Besser ([Keulen?],1908 – Londen, 1977), een pianoleraar, was ook eerst naar Nederland gevlucht, en had er vanuit Rotterdam illegaal materiaal via binnenschepen naar Duitsland verzonden. Na zijn uitwijzing was hij in Antwerpen door Henri Mandel gastvrij onthaald. En was zo bevriend geraakt met diens zoon Ernest die hem als zijn leermeester beschouwde. En dan bedoelde Ernest niet zozeer de pianoleraar als de “hartstochtelijke socialist”[6]. Naast zijn taken voor de uitgave van Unser Wort werkte Besser ook aan de vertaling van La révolution trahie van Trotski, een analyse van de Sovjet-Unie die net voor de processen geschreven was. Verratene Revolution werd door De Lee gedrukt en uitgegeven[7]. Samen met Henri Mandel en De Lee richtte hij een Comité voor Recht en Waarheid op, om de waarheid over de Moskouse (show)processen te verspreiden. In 1939 vluchtte Besser naar Londen.
Dit archief werd onlangs aangetroffen in een valies op de zolder van Ernest Mandel; vermoedelijk werd het daar door één van bovenstaande personen achtergelaten. De drie dozen bevatten vooral briefwisseling – afwisselend gericht aan één van deze drie – over de evolutie van de IKD en de redactie van Unser Wort, daarnaast ook over de uitgeverijen De Lee en Dynamo Verlag, over de standpunten van de Belgische en Nederlandse trotskisten (en vooral die van Sneevliet), en tenslotte over de processen in Moskou. Zowel afzenders als bestemmelingen zijn meestal aangeduid met hun schuilnamen. De laatste bundel is een typoscript van een politieke roman, een onbekend stuk ‘Exilliteratur’ (de literatuur van Duitse emigranten).
Er zijn 38 beschrijvingen; het archief kan vrij geconsulteerd worden.
Brink — Fritz Besser
Franz Holz — Franz Meyer
Johre — Joseph Weber
Jupp — Robert Bauer
Marcel — Max Laufer
1 Interne omzendbrieven van de IKD (reeks Informationsdienst der IKD) over reorganisatie
1934-1935, 1 omslag
2 Briefwisseling met Johre, Jupp, Schneider, Henk Sneevliet en Karl over de IKD, over Unser Wort, over Erich Wollenberg, over meningsverschillen tussen Polk en Vereeken, over een discussie tussen Trotski en de Socialist Workers Party (Schachtman en Cannon) en over de Oostenrijkse communisten
1935-1936, 1 omslag
3 Briefwisseling met Van Driesten, Ernst, Jupp, Karl, Schneider... over de IKD, over aanhoudingen in Gelsenkirchen, Unser Wort, meningsverschillen met Sneevliet
1935-1936, 1 omslag
4 Interne omzendbrieven van de IKD (reeks Informationsdienst) en van het Secrétariat International de la Ligue des communistes internationalistes (bolchéviks-léninistes) over entrisme, uitsluiting van Molinier, bijeenkomsten
1935-1936, 1 omslag
5 Briefwisseling over de activiteiten van de IKD-vluchtelingen
1935-1936, 1 omslag
6 Briefwisseling over de reactie van Unser Wort, artikels over Gide, Spanje, China, de staking van de Belgische mijnwerkers, de Nederlandse trotskisten
1935-1936, 1 omslag
7 Briefwisseling van Franz Holz met Jupp... over de Belgische trotskisten en over de IKD, proces-verbaal van de Deutsche Kommission des Internationale Sekretariat
1935-1936, 1 omslag
8 Briefwisseling met Lesoil, Vereeken, Jupp, Schneider... over de Belgische trotskisten en het entrisme in de Anti-oorlogsliga, en over een conflict aan de haven van Antwerpen; proces-verbaal van de Commission exécutive de la Ligue des communistes internationalistes; omzendbrief aan de leden van deze liga
1935-1936, 1 omslag
9 Proces-verbaal van het oprichtingscongres van de Revolutionair-Socialistische Partij (RSP)
1936, 1 omslag
10 Briefwisseling van Leon De Lee en Brink met Camille en Adolphe over de redactie van Unser Wort en over de politieke toestand
1936-1938, 1 omslag
11 Processen-verbaal van de vergaderingen van het secretariaat van de IKD en van het voorlopig secretariaat, omzendbrieven aan de leden (reeks Informationsbriefe) en briefwisseling over Unser Wort, Spanje, een conflict in de Parijse IKD-groep tussen Johre-Fischer en Jan Bur, Kurt Hiller over de processen in Moskou
1936-1938, 1 pak
12 Lijst met abonnees van Unser Wort en Der Einzige Weg
1935-1937, 1 omslag
13 Briefwisseling van Editions De Lee over de Unser Wort en Der Einzige Weg: boekhouding en administratie
1936-1938, 1 omslag
14 Dossier over de werking van Editions De Lee: prospectus, omzendbrieven, financies
1937, 1 omslag
15 Kasboekjes en adresboekjes
1936-1938, 5 stuks
16 Oprichtingsakte van Dynamo-Verlag
1937, 1 stuk
17 Briefwisseling van Adolphe en Brink met Gerrit [de Wilde], Barend Lutheraan en Heere over de verkoop van Unser Wort en de Nederlandse RSAP
1937, 1 omslag
18 Ontwerp van thesissen over de oprichting van de 4e Internationale
1937, 1 stuk
19 Briefwisseling van Brink met Raoul Laszlo... over stalinisme en de Russische staatsveiligheid GPU
1937-1938, 1 omslag
20 Dossier over de meningsverschillen over Spanje tussen Trotski en Sneevliet/Vereeken
1938, 1 omslag
21 Pamflet van de RSP over de processen in Moskou
1938, 1 stuk
22 Rapport over Der Einzige Weg
1938, 1 stuk
23 Typoscript van een inleiding bij het boek van Jef Last over Spanje
1938, 1 stuk
24 Brieven van Meyer met Bartels, Jupp en Schachtman over tekeningen, Unser Wort, Der Einzige Weg, de Antwerpse en Oostenrijkse trotskisten
1938-1939, 1 omslag
25 Omzendbrieven (reeks Juniusbrief) over revolutionair defaitisme
1938-1939, 3 stuks
26 Briefwisseling van Brink met Johre, Marcel… over een Nederlandstalig partijblad, de aanhouding van Brink en de voorbereiding van zijn vlucht naar Engeland
1939, 1 omslag
27 Nota’s over de nakende wereldoorlog
1939, 1 omslag
28 Nota over de Vlaamse beweging
1939, 1 stuk
29 Ontwerpen van artikels van Trotski en anderen over de Belgische politiek en over de onenigheid tussen de IKD en de Oostenrijkse trotskisten
1939, 1 omslag
30 Dossier over de processen in Moskou
1936-1937, 1 omslag
31 Briefwisseling van het Comité voor Recht en Waarheid Antwerpen met het Internationaal Comité, met Raymond De Gos, Sneevliet, Le Rouge et le Noir... over de redactie van een omzendbrief, de verdediging van revolutionairen in Spanje en buitenlandse initiatieven
1937, 1 omslag
32 Knipsels over de processen in Moskou
1937, 1 omslag
33 Briefwisseling van het Comité voor Recht en Waarheid Antwerpen over Dreyfus en over het verblijf van Trotski in Denemarken
1937-1938, 1 omslag
34 Omzendbrieven van het Comité voor Recht en Waarheid Antwerpen (reeks Bulletins van de Informatie- en Persdienst van het Comité voor Recht en Waarheid Antwerpen)
1937, 5 stuks
35 Omzendbrieven van het Franse Comité pour l’enquête sur le Procès de Moscou (reeks Bulletin mensuel du Comité...)
1937, 2 stuks
36 Omzendbrieven van het Britse Committee for the defence of Leon Trotsky (reeks Information bulletin of the British Committee for...)
1937, 2 stuks
37 Omzendbrieven van het Amerikaanse Committee for the defence of Leon Trotsky (reeks News bulletin of the American Committee for...)
1937, 3 stuks
38 Typoscript van een politieke roman over Duitsland en Nederland in de jaren 1920-1930 [over Rinus Van der Lubbe?]
s.a., 1 pak
_______________
[1] Volgens commissaris George Block van de Gerechtelijke Politie, zou deze kleine en militante partij de staking van de dokwerkers in juni 1936 uitgelokt hebben (zie zijn rapport van 20 november 1944, in: Archief van de Belgische afdeling van de Vierde Internationale, 45/1/2)
[2] Gertjan Desmet schreef over dat onderwerp in 2009 zijn masterproef aan de Gentse universiteit onder de titel: Desmet G., Weil Belgien ein demokratisches Land ist.De Belgische staat versus de Duitse communistische emigratie, 1933-1940, onuitgegeven masterproef, UGent, 2009
[3] http://www.trotskyana.net/Trotskyists/Bio-Bibliographies/bio-bibl_meyer.pdf
[4] Er staan afbeeldingen van zijn werken uit verschillende periodes op: Franz Holz
[5] Dick de Winter, Franz Holz, Kunstenaar op de vlucht voor Hitler, Breda, 2001. In het herfstnummer van 2003 van Brood en Rozen schreef collega Omar Van Hoeylandt een lovende kritiek. Zie ook www.onvoltooidverleden.nl
[6] Stutje, Jan Willem. Rebel tussen droom en daad. Houtekiet/Amsab, Antwerpen/Gent, 2007, p 27.
[7] Trotzki, Leo. Verratene Revolution. Was ist die U.S.S.R. un wohin treibt sie? Antwerpen, Editions De Lee & Dynamo Verlag, [c.1936].
