Кочо Рацин
Бели мугри
Напишано:
1939
Извор: Кочо
Рацин „Поетски творби“, „Македонска
книга“ (Скопје)
1991.
Техничка обработка: Виктор
Лозанов, Александар Ковачевски
Онлајн
верзија: февруари 2006
- ДЕНОВИ
- ПЕЧАЛ
- СЕЛСКА МАКА
- ТУТУНОБЕРАЧИТЕ
- ЛЕНКА
- ПРОШТАВАЊЕ
- БАЛАДА ЗА НЕПОЗНАТИОТ
- ЕЛЕГИИ ЗА ТЕБЕ
- УТРОТО НАД НАС
- ТАТУНЧО
- НА СТРУГА ДУЌАН ДА ИМАМ
- КОПАЧИТЕ
Како на вратот гердани
ниски камења студени
така на плешки денови
легнале та натежнале
Денови ли се - денови
аргатски маки големи!
Стани си утре порано
дојди си вечер подоцна,
наутро радост понеси
навечер тага донеси -
ај, пусти да е, пуст да би
останал живот кучешки!
Роди се човек - роб биди
роди се човек - скот умри,
скотски цел живот работи
за други туѓи имоти.
За туѓи бели дворови
копај си црни гробови!
За себе само ргај си
за себе маки тргај си -
нижи си гедан денови
нижи си алки ковани,
нижи си синџир железен
околу вратот навезен!
На кантар студен со туч го мерат
а можат ли да го измерат,
нашиов тутун - нашава мака
нашава солена пот!
Од темни зори на утрини летни
до никоја доба на вечери зимни
тој гладно пие тагата наша
и потта и крвта и снагата ни.
Ж'лт - ж'лти прави лицата бледни
и ж'лта гостинка у градите носи.
По утрини росни, по мугрите пресни,
наведени ничкум по полињата родни
зачмаени ние го береме.
Лист по лист кини
лист по лист нижи
лист по лист превртуј, притискај,
лист по лист милно, таговно реди
и на долга низа од капки пот
и надеж со клетва и зелена јад,
со корав поглед на очите матни
по кревките лисја ж'лтозлатни
прикаска горка на живот клет
нанижи безгласна а така јасна.
Та незнаш ли?
Денот ли дојде тој да се мери -
мерка му нема, а в градите длаби
без да се запре, без дно да најде
не тага а клетва, и во очите матни
и не сакајќи сама се дига
фуријата.
Кантарот носи лисјето златно
а в гради луто далгите беснат
на ж'лтата мака - на ж'лтиот тутун
на ж'лтата пот на рацете ни!
Откако Ленка остави
кошула тенка ленена
недовезена на разбој
и на наломи отиде
тутун да реди в монопол -
лицето и се измени
веѓи паднаја надолу
и усти свиа кораво.
Не беше Ленка родена
за тиа пусти тутуни!
Тутуни - жлти отрови
за гради - китки розови.
Прва година помина
грутка в срцето и легна,
втора година намина
болест ја в гради искина.
Трета година земјата
на Ленка покри снагата.
И ноќе кога месечко
гроб и со свила виеше
ветерчок тихо над неа
жална и тага рееше:
„Зошто ми, зошто остана
кошула недоткаена?
Кошула беше дарована...“
Не ли ти кажав, не ли ти кажав,
не ли ти реков на проштавање?
Ич не ме чекај, ич не ме пекај
Белград е ламња, во Белград ја роб,
снага по туѓи палати оставам,
снага во усти несити клавам,
и дома - дома не ќе се вратам,
не ќе ги пијам очите твои
не ќе ја галам снагата твоја -
далеку негде сувата рака
по тебе, Вело, пустата мака
пуста ќе остане...
Знам оти ѓердан веќе не нижеш,
знам оти чеиз и ти не везеш,
знам, Вело, пусто остана сичко -
не ли си и ти аргатка клета?
Тутуни садиш, тутуни нижеш,
тутун таговно у монопол редиш,
ме споменуваш и ем си жалиш
денови - крепи тешки си редиш —
Величко, мори, другачко златна!
Но почуј, Вело, што ќе ти кажам!
Не ми се, Вело, жали и клети!
Подигни очи - очи засвети
онија очи, што душа горат!
Тој што ни, Вело, однесе сичко —
тој ни остави од темно темен
веков за мака - но и за борба.
Има на вој свет како нас многу!
Има ги, има - мачат се, копат,
копачи копат по темнината,
копачи копат и тунел дупат.
И има, има - радост голема
радост длабока во темнината:
да светиш, Вело, жар да се стопиш
во борба гроб ти душа не зема!
Натаму - в поле битолско
чемрее врба проклета -
под врбата незнаен гроб,
в гроб лежи војник непознат.
Лежи од војна световна,
лежи — и веќе земјосал —
силно го тага изела
задека тука загинал.
Никој крај него немаше -
вишното небе врз него,
земјата скришна под него,
над гробот врба стушена.
А таде - в гори зелени
в сума гробишта лежеа
делии - одбор јунаци
за татковина паднати.
В полноќ се над ним дрвјата
од жалба силна свиваа -
горските бистри езерца
в силна светлина светеа.
И од ним - самовилите
една по една идеа -
од гроб до гроб го дигаа
јунак до јунак - на оро.
И кога сите минеа
покрај врбата стушена -
делии се запираа
незнаен брат си викаа:
„Ја стани, море јабанец
на оро со самовили!
Зора се зори - петлите
скоро ќе в село пропеат!"
А тој од гробот тепкаше
дума врз дума чемерна: -
„Минете, браќа, врвете,
не сум ви лика - прилика!
Кој умрел за татковина
и за човечки правдини -
каде вас, братко, не гинел,
со вас до векот живеел.
Вие му песна пеете,
вие го с песна жалите -
така се сите раѓате
и така си умирате!
А тука - зошто паднав ја?
зошто ме куршум прониза,
зошто ме земја притисна -
за кого лудо загинав?
Кажете, браќа, кажете,
кажете - па поминете -
мене ме ништо не дига,
мојата смрт е - карасмрт!"
Делии глави веднеа,
немеа самовилите -
тешко на тија, горко им
така што гинат на војна!
Немеа - туку петлите
в селото веднаш писнаа -
самовилите в горите
с делии в раци лиснаа!
Пусто остана полето,
пусто зазори зората -
чемрее в поле врбата,
чемрее - тажи непознат.
1.
Вчера си појдов, наминав
низ таја гора зелена
под тија буки високи
по ќилим сенки широки.
Одев со глава замаен
наведнат, мртов, зачмаен,
одев со грутка на срце
и каракамен на гради.
Деј гиди горо зелена!
Деј гиди водо студена!
Пилците пеат - ти плачеш,
сонцето грее - ти темнеш.
Ако ги криеш коските
на дели млади јунаци
тука што лежат по тебе
за тија темни дубрави -
зошто ги таеш песните?
Зошто по тебе дрвјата
и на дрвјата гранките
и на гранките лисјата
шумолат скришно таговно?
2.
Таму горе на небото
зора руди, земја буди,
ден морави шири крила
и алова точи свила,
таму зора црвенее -
мое срце ми црнее.
Ископајте длабок бунар
извадете ладна вода
натопете лути рани
да не горат, да не болат.
Зоро златно и румено!
Зоро слатка посестримо!
Ти изгреваш на далеку —
да ли еднаш ќе изгрееш
силно, силно, дури милно
над долови и над гори
над полиња и над реки
над мојата татковина?
3.
Два брега - двата стрмнини.
А од брег на брег танок мост.
Под мостот вода морава -
тече и мие ранава.
Тече од векот вековит
и нова и сè понова,
тече, а тука маките
сè стари и сè постари.
Тече и влече со себе
сичко што стои пред неа,
а на брегови животот
чмае у троскот зараснат!
Течи ми водо студена!
Течи си — рони брегови!
Течи - и нам низ срцето
нели и крвта ни тече?
4.
Скотски е, скотски живот аргатски
у темно заѕидан,
до скот сме сниско попритиснати
на овој свет убав.
Кој ни ги скрши белите крилца
крилца на галаби бели?
Кој ни замати извори бистри
извори на души чисти?
И кој раздвои, и кој раздвои
човек од човек со ѕид?
И кој направи, и кој направи
човек на човека роб!
Та човек од човек
да страда
и тегне
и бега
од лулка до гроб!
5.
Ти да знаеш, паметуваш
и ем да си на ум имаш -
работник си - и работник
ти ќе паѓаш и се дигаш.
Луњи ли ќе пусти дојдат
сонце ли ќе јасно грејне -
патиштата, патиштата
пред тебе се на борбата.
Како смртта вечна што е
така борба долго трае.
Но од смртта е посилна
по патиштата борбата!
6.
Исцедете, ограбете
пот и труд и меса голи,
уста пуста затворете
да не каже оти боли.
Очи црни ископајте
да гледајат не давајте,
раци машки прекршете
срце лудо наранете.
Угаснете и светлини!
Мрак да биде - каракамен.
Има, има - в темнината
нешто живо пак да свети:
има болка на душата
има души наранети.
Болка боли - болка гори
болка тече, душа мори.
А болката кога свети -
тешко, тешко, тешко клети!
1.
Изгори, - мерак, изгори,
изгори - пепел се стори!
Сал не скоривај јадови!
на стари, добри мајстори!
Времиња тешки дојдова
уште потешки прокуди,
од ден на ден се умира
и души бере с години.
Не пеј песната страдална -
в гората капат лисјата.
водите течат - ронат брег
и влечат млади јасики.
Чаршиите изумреа,
дуќаните запустеа -
пропадна, сичко прокопса
занает златен - 'рѓоса
2.
Ние имавме чаршии
и рој - кошница пазари
и ред редени маази
полни, преполни со стока.
Слегнеш ли долу в чаршија,
минеш ли покрај дуќани -
пукот и врева - работа
и алат полно чекмеџе!
Сами ковавме кондури
правевме бочви, мотики,
с нашите раце мајсторски
дигнавме бели градови.
Кој ни ги срина, кој ни ги
очумаве градовите?
Кој ни запусте, затвори
дуќани, куќи високи?
3.
Наквечер дојди, наквечер,
наквечер - в прва темница,
мини го прагот раскапан
влези во трошна одаја,
на миндер седни накривен
со каракамен на гради:
каде е, каде радоста
каде е куќа весела?
Штамата чмае, штамата
дебнее пуста проклета,
како ли, боже, чумата
в коските сичко стегнала.
По сокаците чекорат
кондури с клинци ковани,
штамата сечат с ножови
и пијат вино румено.
А в бафчи трендафилите
слушаш ги - со темницата
шепотат севда без мерак,
шепотат - златни времиња!
4.
Прикаски си останаа
старите бочви со вино!
Прикаски болни, таговни
Грутки во срце снеговни!
Раскопани, буѓосани
со обрачи 'ргосани,
по темни изби мемливи
ријат ги црвци смрдливи.
Никој не кова, не прави
старите бочви големи!
Старите бочви - преполни
со рујно вино црвено!
И ноќе - слушаш! - баботат
по бочвите сајбиите!
Деца се плашат - бегаат
сништа за стари времиња...
5.
Банки дигнаа палати
распнаа мрежи широки,
банки дигнаа палати
и кули тенки, високи:
нагоре кула висока
надолу земја длабока.
Од сичко носат кајмакот
од потта цедат го сокот,
од сичко носат кајмакот
маката нам оставаат!
Банки дигнаа палати,
банки нови имами.
кондури друзи коваат
с мотики гроб ни копаат -
појдоса, златен, 'рѓоса
нашиот чесен занает!
6.
Ај, на наломи излези
бело Фиданче писано,
прошетај долу в чаршија
кога седам на ќепенци!
Ако со око погледнам
око е — да го ископам,
ако со рака посигнам
рака е - да ја исечам.
Но ако срам ме залиса
оти сум жив а закопан,
кажи ми, кажи, Фиданче
кај да се кријам со лице?
Мајстор бев и устабаша
мајстор бев - станав чираче:
за борч продадов дуќанот
за борч продадов алатот -
с две раци сум, и тија две
скапаја сè без работа!
7.
Тешката тага, тешката,
тешката тешко засвири!
Севда е тешка, голема,
уште потешка прокуда!
Наточи вино крваво!
Наточи на вересија!
Донеси да ја коваме
на Крали Марко сабјата!
В горите лисја капале -
в избите веди м'скајат!
В поле над млади јаганца
ножеви остри л'скајат.
На Струга дуќан да имам
на ќепенците да седам,
да видам, само да видам
и на ќепенкот да умрам!
Се к'ти ноќта црна!
Се р'ти карпа - мрак!
И петли в село пеат
и зората се зори -
над карпа в крв се мие
и темнината пие
силно
светнал
ден!
Пробудете се морни
копачки и копачи -
на трудот
црн
народ!
Со мотика на рамо
за корка сува леб,
по патиштата стрмни,
по полињата рамни,
у вивналиов ден -
да тргнеме и ние
страдалници од век!
На деда Богомил
земјата ровка, мека,
набабрена за род,
со страдна душа чека
ударите ни јаки
со мотиките остри
по троскот
пелин
трат!
На работа!
На труд!
Да прокопаме меко
полињата родни
афион, тутун, житце
да родат благородни.
И по кривите вади
да пропуштиме води
за оризите млади
и зелени лободи.
На работа!
На труд!
Да роди род богат!
Да бликне живот млад!
На пепел троскот, пелин
во огин пламен јад!
Жилите да пуштат
корења длабоко
плодови да бликнат
високо, високо
слободно
на воздух!
Ораме со рало
но земјата ни златна
колку е богата!
На пепел троскат, пелин!
Во огин пламен јад!
Да престане, да снема
тагата голема
за голиот живот
на човек
станал -
скот.
И в таја мугра пресна
да екне дружна песна
на дружните удари -
та бијат срца млади
и растат силно гради
пребликнати со јад!
Од сички маки тешки
не видовме бел ден,
а од солзи жешки
не стануе меден
нашиот живот!
На работа!
На труд!
Та не сме саде ние
та не сме саде тука -
ние сме по цел свет
безбројни
милиони,
на трудот
црн -
народ!
Да биде честит денот
и првата ни стапка
у првиот ни век!
Ќе мине силен ек
ќе б'сне сонце златно -
по секаде на светот
ќе згине срамно гнетот -
ќе л'сне живот нов!
И реки ќе потечат
и бреме ќе одвлечат
на вековита смрт!
Реките од живи
и пробудени сили
на копачи
копачки
и страдни
голи
гладни
по целата земја!
Се кати ноќта црна!
Се рути карпа - мрак!
И петли в село пеат
и зората се зори -
над карпа в крв се мие
и темнината пие
силно
светнал
ден!
Рацинова
архива
Тематска
архива за поезија и проза
марксистичка
интернет архива