Γράφτηκε: 1936
ÅëëçíéêÞ
ÌåôÜöñáóç:
Íßêïò
ÌåíåãÜêçò
Online Έκδοση: ΟΚΔΕ Σπάρτακος
HTML Markup: Αντώνης Μεγρέμης για το Αρχείο
των Μαρξιστών στο Internet, 2003
[ÅéóáãùãéêÞ óçìåßùóç: Ï «åðáíáóôáôéêüò äñüìïò ôçò éíôåëéãêÝíôóéáò» åßíáé ôï ôñßôï êåöÜëáéï áðü ôï âéâëßï ôïõ Ôñüôóêõ «Ï íÝïò ËÝíéí», ðïõ ðñùôïäçìïóéåýôçêå áðü ôéò åêäüóåéò Rieder ôï 1936. Óôçí ðñáãìáôéêüôçôá, ôï üëï âéâëßï áðïôåëïýóå ôï ðñþôï ôìÞìá ìéáò âéïãñáößáò ôïõ ËÝíéí, ôçí ïðïßá üìùò ï óõããñáöÝáò äåí ìðüñåóå íá ïëïêëçñþóåé åêôüò áðü ôï Á’«êåöÜëáéï» ãéá ôï íÝï ËÝíéí. Ôç ìåôÜöñáóç óôá åëëçíéêÜ Ýêáíå ï Íßêïò ÌåíåãÜêçò êáé ïé -ëßãåò- óçìåéþóåéò åßíáé áðü ôçí áìåñéêáíéêÞ Ýêäïóç].
Ï ºëõá ÍéêïëÜãåâéôò ÏõëéÜíïö Þôáí Ýíáò äéáíïïýìåíïò ìå ðëçâåéáêÞ ðñïÝëåõóç ðïõ ìðÞêå óôï óþìá ôçò ãñáöåéïêñáôßáò, áëëÜ äåí óõã÷ùíåýôçêå áäéÜêñéôá ì’ áõôü. Ôá ðáéäéÜ ôïõ äåí Ýíéùèáí êáíÝíá äåóìü ìå ôï ãñáöåéïêñáôéêü ðåñéâÜëëïí. Ôï êßíçìá ôçò áðåëåõèÝñùóçò, ðñéí íá ãßíåé ìáæéêü êßíçìá ðñïò ôï ôÝëïò ôïõ áéþíá, ðÝñáóå óôéò ðñïçãïýìåíåò äåêáåôßåò, ìÝóá áðü ìéá ðëïýóéá åìðåéñßá óå åñãáóôçñéáêÞ êëßìáêá. Äåí ìðïñåß êÜðïéïò íá êáôáíïÞóåé ôï ðåðñùìÝíï ôçò ïéêïãÝíåéáò ÏõëéÜíïö, ÷ùñßò íá êáôáíïÞóåé ôç ëïãéêÞ áõôïý ôïý ðñþéìïõ, áíåîÜñôçôïõ åðáíáóôáôéêïý êéíÞìáôïò ôçò ñþóéêçò éíôåëëéãêÝíôóéáò êáé áðü êåé ôç ëïãéêÞ ôçò êáôÜññåõóÞò ôïõ.
Óå ìéá áðü ôéò ðåñßöçìåò ðïëéôéêÝò äßêåò ôçò äåêáåôßáò ôïõ 1870, ãíùóôÞò óáí «ç õðüèåóç ôùí 193», ï êõñéüôåñïò óõíÞãïñïò ðñïÝâáëå ôç èÝóç üôé, ìåôÜ ôçí áãñïôéêÞ ìåôáññýèìéóç, åß÷å åìöáíéóôåß, Ýîù áðü ôçí ßäéá ôçí áãñïôéÜ, «ìéá ïëüêëçñç öñÜîéá ... Ýôïéìç íá áðïêñéèåß óôï êÜëåóìá ôïý ëáïý, êáé íá ÷ñçóéìåýóåé óáí ðõñÞíáò ó’ Ýíá êïéíùíéêÜ åðáíáóôáôéêü êüììá. ÁõôÞ ç öñÜîéá Þôáí ôï ðñïëåôáñéÜôï ôùí äéáíïïõìÝíùí». Ôá ëüãéá áõôÜ ôïõ Éððïëßô Ìßóêéí ðåñéãñÜöïõí óùóôÜ, áí êáé äåí êÜíïõí åêôßìçóç ôçò ïõóßáò ôïõ öáéíïìÝíïõ. Ç áðïóýíèåóç ôçò öåïõäáñ÷éêÞò êïéíùíßáò ðñï÷ùñïýóå ìå ãñçãïñüôåñï âÞìá áðü ôï ó÷çìáôéóìü ôçò áóôéêÞò ôÜîçò. Ïé äéáíïïýìåíïé, Ýíá ðñïúüí ôçò ðáñáêìÞò ôùí ðáëéþí ôÜîåùí, äåí Ýâñéóêáí ïýôå åðáñêÞ æÞôçóç ãéá ôéò éêáíüôçôÝò ôïõò ïýôå ìéá óöáßñá ãéá ôçí ðïëéôéêÞ ôïõò åðéññïÞ. ¸óðáóáí ôïõò äåóìïýò ìå ôçí áñéóôïêñáôßá, ôç ãñáöåéïêñáôßá, ôïí êëÞñï, ìå ôçí áðáñ÷áéùìÝíç êïõëôïýñá ôïõò êáé ôéò öåïõäáñ÷éêÝò ôïõò ðáñáäüóåéò, áëëÜ äåí êáôüñèùóáí ìéá ðñïóÝããéóç ìå ôçí áóôéêÞ ôÜîç, ðïõ Þôáí áêüìá ðïëý ðñùôüãïíç êáé áêáëëéÝñãçôç. ÁéóèÜíïíôáí íá åßíáé êïéíùíéêÜ áíåîÜñôçôïé, áëëÜ êáé ôáõôü÷ñïíá ðíßãïíôáí óôç ìÝãêåíç ôïõ ôóáñéóìïý. ¸ôóé, ìåôÜ ôçí ðôþóç ôçò äïõëïðáñïéêßáò, ç éíôåëëéãêÝíôóéá áðïôåëïýóå ó÷åäüí ôï ìïíáäéêü åýöïñï Ýäáöïò ãéá åðáíáóôáôéêÝò éäÝåò, åéäéêüôåñá ç íÝá ãåíéÜ ôçò, ïé öôù÷üôåñïé áð’ ôïõò íÝïõò äéáíïïýìåíïõò, ïé öïéôçôÝò ôïõ ðáíåðéóôçìßïõ, ïé éåñïóðïõäáóôÝò, ôá ðáéäéÜ ôïõ ãõìíáóßïõ, óôçí ðëåéïøçößá ôïõò åß÷áí åðßðåäï æùÞò ü÷é ðÜíù áð’ ôïõ ðñïëåôáñéÜôïõ êáé ðïëëïß êÜôù áð’ áõôü. Ôï êñÜôïò, åðåéäÞ åß÷å áíÜãêç áðü äéáíïïýìåíïõò, ôïõò äçìéïýñãçóå áðñüèõìá ìå ôá ó÷ïëåßá ôïõ. Ïé äéáíïïýìåíïé, åðåéäÞ åß÷áí áíÜãêç áðü Ýíá ìåôáññõèìéóìÝíï êáèåóôþò, Ýãéíáí ï å÷èñüò ôïõ êñÜôïõò. ¸ôóé, ç ðïëéôéêÞ æùÞ ôçò ÷þñáò, ãéá Ýíá ìåãÜëï äéÜóôçìá, åß÷å ðÜñåé ôç ìïñöÞ ìéáò ìïíïìá÷ßáò áíÜìåóá óôïõò äéáíïïýìåíïõò êáé ôçí áóôõíïìßá, ìå ôéò èåìåëéþäåéò ôÜîåéò ôçò êïéíùíßáò ó÷åäüí ïëïêëçñùôéêÜ ðáèçôéêÝò. Ìå ìéá êáêåíôñå÷Þ åõèõìßá, áëëÜ ü÷é ÷ùñßò âÜóç, ï êáôÞãïñïò óôç äßêç ôïõ Ìßóêéí õðÝäåéîå üôé ôüóï ïé «ðéï ðñïçãìÝíïé êýêëïé» (äçëáäÞ ïé éäéïêôÞôñéåò ôÜîåéò êáé ïé ðáëéüôåñåò ãåíéÝò ôùí ßäéùí ôùí äéáíïïõìÝíùí) Þôáí áðñüóâëçôåò óôçí åðáíáóôáôéêÞ ðñïðáãÜíäá. Óå ôÝôïéåò óõíèÞêåò ôï áðïôÝëåóìá ôçò óýãêñïõóçò Þôáí ðñïêáèïñéóìÝíï. ÁëëÜ, áöïý ç ðÜëç îÝóðáóå ðÜíù óôï «ðñïëåôáñéÜôï ôùí äéáíïïõìÝíùí», áð’ ôç óõíïëéêÞ ôïõ êáôÜóôáóç, Ýðñåðå íá Ý÷åé ìåñéêÝò ìåãÜëåò áõôáðÜôåò.
ÅðåéäÞ ìüëéò åß÷áí ìðåé óôï âáóßëåéï ôçò óõíåßäçóçò, óðÜæïíôáò ôïõò äåóìïýò ìå ìåóáéùíéêÝò óõíÞèåéåò êáé ó÷Ýóåéò, ïé äéáíïïýìåíïé Þôáí öõóéêü íá èåùñïýí ôéò éäÝåò óáí ôçí êõñéüôåñç äýíáìÞ ôïõò. Ôç äåêáåôßá ôïõ 1860 áãêÜëéáóáí ìéá èåùñßá, óýìöùíá ìå ôçí ïðïßá ç ðñüïäïò ôçò áíèñùðüôçôáò åßíáé ôï áðïôÝëåóìá ôçò êñéôéêÞò óêÝøçò. Êáé ðïéïé èá ìðïñïýóáí íá åßíáé ïé êáëýôåñïé áíôéðñüóùðïé ôçò êñéôéêÞò óêÝøçò áðü ôïõò ßäéïõò ôïõò äéáíïïýìåíïõò; ÔñïìáãìÝíïé áðü ôï ìéêñü áñéèìü ôïõò êáé ôçí áðïìüíùóç, ïé äéáíïïýìåíïé åîáíáãêÜóôçêáí íá êáôáöýãïõí óôç ìßìçóç, ôï üðëï áõôü ôçò áäõíáìßáò. ÁðáñíÞèçêáí ôçí ßäéá ôïõò ôçí ýðáñîç, ãéá íá êåñäßóïõí Ýíá ìåãáëýôåñï äéêáßùìá íá ìéëïýí êáé íá ðñÜôôïõí óôï üíïìá ôïõ ëáïý. Ï Ìßóêéí ðáñáêïëïýèçóå áõôÞ ôçí ðïñåßá óõíå÷ßæïíôáò ôçí ðåñßöçìç ïìéëßá ôïõ. ÁëëÜ «ï ëáüò» óçìáßíåé ïé áãñüôåò. Ôï ìéêñü âéïìç÷áíéêü ðñïëåôáñéÜôï Þôáí ìïíÜ÷á Ýíá ôõ÷áßï êáé áóèåíéêü ðáñáêëÜäé ôïõ ëáïý. Ç ëáôñåßá ôùí Ëáúêþí ãéá ôï ÷ùñéü, ôçí êïéíüôçôÜ ôïõ, äåí Þôáí Üëëï áð’ ôï êáèñÝöôéóìá ôùí ìåãáëåéùäþí âëÝøåùí ôïõ «ðñïëåôáñéÜôïõ ôùí äéáíïïõìÝíùí» ãéá ôï ñüëï ôïõ êõñéüôåñïõ, áí ü÷é ôïõ ìïíáäéêïý, ïñãÜíïõ ôçò ðñïüäïõ. Ïëüêëçñç ç éóôïñßá ôùí Ñþóùí äéáíïïõìÝíùí áíáðôýóóåôáé áíÜìåóá ó’ áõôïýò ôïõò äõï ðüëïõò ôçò ðåñçöÜíéáò êáé ôçò áõôïèõóßáò - ðïõ åßíáé ç ìéêñÞ êáé ç ìåãÜëç óêéÜ ôçò êïéíùíéêÞò ôïõò áäõíáìßáò.
Ôá åðáíáóôáôéêÜ óôïé÷åßá ôùí äéáíïïõìÝíùí äåí ôáýôéóáí ìïíÜ÷á èåùñçôéêÜ ôïõò åáõôïýò ôïõò ìå ôï ëáü, áëëÜ ðñïóðÜèçóáí óôçí ðñÜîç íá óõã÷ùíåõôïýí ì’ áõôüí. Öïñïýóáí ÷ùñéÜôéêá ñïý÷á, Ýôñùãáí óïýðåò êáé ìÜèáéíáí íá äïõëåýïõí ôï õíß êáé ôï ôóåêïýñé. Áõôü äåí Þôáí ìéá ðïëéôéêÞ ìáóêáñÜôá áëëÜ Ýíá çñùéêü êáôüñèùìá. ¹ôáí åðéðëÝïí èåìåëéùìÝíïé ó’ Ýíá ãéãáíôéáßï áíôÜëëáãìá. Ïé äéáíïïýìåíïé Ýðëáóáí Ýíáí «ëáü» êáô’ åéêüíá ôïõò êáé áõôÞ ç âéâëéêÞ ðñÜîç ôçò äçìéïõñãßáò ðñïåôïßìáæå ãé’ áõôïýò ìéá ôñáãéêÞ Ýêðëçîç üôáí Þñèå ç óôéãìÞ ôçò äñÜóçò.
Ïé ðñþéìåò åðáíáóôáôéêÝò ïìÜäåò Ýèåóáí óôïõò åáõôïýò ôïõò ôï êáèÞêïí íá ðñïåôïéìÜóïõí ìéá áãñïôéêÞ åîÝãåñóç. ÌÞðùò äåí åß÷å áðïäåé÷èåß ç éêáíüôçôá ôùí áãñïôþí íá åðáíáóôáôïýí, óå ôåëåõôáßá áíÜëõóç, áðü ïëüêëçñç ôçí ðñïçãïýìåíç éóôïñßá ôïõò; Êáé ôþñá ôá «êñéôéêÜ óêåðôüìåíá Üôïìá» èá áíôéêáèéóôïýóáí ôïí ÓôåðÜí Ñáæßí êáé ôïí ÃåìåëéÜí ÐïõãêÜôóåö. Ç åëðßäá áõôÞ äåí Ýìïéáæå ìå ðýñãï óôçí Üììï. Ôá ÷ñüíéá ôçò ðñïðáñáóêåõÞò êáé ôçò åöáñìïãÞò ôùí ìåôáññõèìßóåùí, õðÞñ÷å áíáâñáóìüò ôùí áãñïôþí óå äéÜöïñá ìÝñç ôçò ÷þñáò. Óå ìåñéêÝò ðåñéï÷Ýò ç êõâÝñíçóç áíáãêÜóôçêå íá êáôáöýãåé óå óôñáôéùôéêÜ ìÝôñá, áí êáé óôéò ðåñéóóüôåñåò ðåñéðôþóåéò ôá ðñÜãìáôá Ýöèáóáí ìÝ÷ñé ôá ðáñáäïóéáêÜ ìáóôéãþìáôá. Ïé áãñïôéêÝò áõôÝò áíáôáñá÷Ýò Ýäùóáí ôï Ýíáõóìá ãéá íá ó÷çìáôéóèåß, óôá 1860 óôçí Ðåôñïýðïëç, ìéá ìéêñÞ ðáñÜíïìç ïñãÜíùóç ãíùóôÞ óáí «ÍÝá Ñùóßá». Ï Üìåóïò óôü÷ïò ôçò Þôáí «ìéá áéìáôçñÞ êáé áäéÜëëáêôç åðáíÜóôáóç ðïõ èá áëëÜîåé ñéæéêÜ üëá ôá èåìÝëéá ôçò óýã÷ñïíçò êïéíùíßáò». ÁëëÜ ç åðáíÜóôáóç áõôÞ áñãïýóå íá Ýñèåé. ×ùñßò íá ìåôáâÜëïõí ôéò áðüøåéò ôïõò, ïé äéáíïïýìåíïé áðïöÜóéóáí üôé áõôü óÞìáéíå ìéá ìéêñÞ áíáâïëÞ. ÄçìéïõñãÞèçêáí êáéíïýñéïé êýêëïé, ðïõ ðñïåôïéìÜæïíôáí ãéá ôç óýãêñïõóç. Ç êõâÝñíçóç áðÜíôçóå ìå êáôáóôáëôéêÜ ìÝôñá ðïõ ç ëýóóá ôïõò Ýäéíå ôï ìÝôñï ôïõ öüâïõ ôçò. ÅðåéäÞ åðé÷åßñçóå íá åêäþóåé ìéá ðñïêÞñõîç ãéá ôïõò áãñüôåò, ï ÔóåñíéôóÝöóêé, ï ðåñßöçìïò Ñþóïò ðïëéôéêüò óõããñáöÝáò êáé ãíÞóéïò çãÝôçò ôçò íåüôåñçò ãåíéÜò, äéáðïìðåýôçêå êáé êáôáäéêÜóôçêå óå êáôáíáãêáóôéêÜ Ýñãá[A]. Ìå ôï ÷ôýðçìá áõôü ï ôóÜñïò Ýëðéæå, ìå êÜðïéá âÜóç, íá áðïêåöáëßóåé ôï åðáíáóôáôéêü êßíçìá ãéá ëßãï êáéñü.
Óôéò 4 Áðñéëßïõ 1866, ï 25÷ñïíïò Íôéìßôñé Êáñáêáæüö, Ýíáò ðñþçí öïéôçôÞò áðü êáôþôåñç áñéóôïêñáôßá, Ýñéîå ôçí ðñþôç óöáßñá óôïí ÁëÝîáíäñï ôï ´, êáèþò ï ôóÜñïò Ýâãáéíå áðü ôïí Êáëïêáéñéíü ÊÞðï. Ï Êáñáêáæüö áóôü÷çóå ôïí ôóÜñï, áëëÜ áðïôåëåßùóå ôï êåöÜëáéï ôïõ «öéëåëåõèåñéóìïý» ôçò âáóéëåßáò ôïõ ÁëåîÜíäñïõ. ÅðéèÝóåéò óôïí Ôýðï, áóôõíïìéêÝò åðéäñïìÝò óå åéñçíéêÜ óðßôéá, Ýóðåéñáí öüâï óôéò êáñäéÝò ôùí öéëåëåýèåñùí êýêëùí - êáôÜ ðñþôï ëüãï äåí Þôáí êáé ôüóï øõ÷ùìÝíïé. Ôá áíåîÜñôçôá óôïé÷åßá ôçò ãñáöåéïêñáôßáò Üñ÷éóáí íá ìðáßíïõí óå ôÜîç. Áð’ áõôÞ ôçí åðï÷Þ, ìðïñïýìå íá õðïèÝóïõìå, ï ºëõá ÍéêïëÜãåâéôò ÏõëéÜíïö óôáìÜôçóå íá ôñáãïõäÜåé ôá ôñáãïýäéá ôçò íéüôçò ôïõ. Ìå ôç âïÞèåéá åíüò áðïóôåéñùìÝíïõ êëáóéêéóìïý, åíüò óõóôÞìáôïò ãéá ôï óáêÜôåìá ôùí íÝùí åãêåöÜëùí, ï êüìçò Íôéìßôñé Ôïëóôüé, õðïõñãüò Ðáéäåßáò, áðïöÜóéóå íá óôñáããáëßóåé ôçí åëåýèåñç óêÝøç óôçí åìâñõáêÞ ôçò êáôÜóôáóç. Áíáðôý÷èçêå Ýíá ôåñáôþäåò óýóôçìá. Ï ÁëÝîáíäñïò êáé ï Âëáäßìçñïò ÏõëéÜíïö Ýðñåðå íá êÜíïõí ôï äñüìï ôïõò ìÝóá áðü ôá ìáñôýñéá áõôïý ôïý áóôõíïìéêïý êëáóéêéóìïý, üðïõ ç ÁèÞíá êáé ç Ñþìç ÷ñçóßìåõáí áðëÜ óáí ðñïèÜëáìïò ôçò ôóáñéêÞò Áãßáò Ðåôñïýðïëçò.
ÐÝñáóáí Ýîé ÷ñüíéá áíÜìåóá óôçí ðñþôç ðñïêÞñõîç êáé ôçí ðñþôç Ýíïðëç åðßèåóç åíáíôßïí ôïý ôóÜñïõ. Ïé äéáíïïýìåíïé óõìðëÞñùóáí Ýôóé ôçí áõãÞ ôçò åðáíáóôáôéêÞò ôïõò äñáóôçñéüôçôáò, ôïí ðñþôï ìéêñü ôïõò êýêëï: áðü ôçí åëðßäá ãéá ìéá Üìåóç áãñïôéêÞ åîÝãåñóç, ìÝóá áðü ðñïðáãáíäéóôéêÞ ðñïóðÜèåéá êáé áãêéôÜôóéá, óôçí áôïìéêÞ ôñïìïêñáôßá. ÌðñïóôÜ âñßóêïíôáí ðïëëÜ ðáñüìïéá ëÜèç, åìðåéñßåò êáé áðïãïçôåýóåéò. ÁëëÜ áðü ôç óôéãìÞ áõôÞ, áðü ôçí êáôÜñãçóç ôçò äïõëïðáñïéêßáò, áñ÷ßæåé Ýíá öáéíüìåíï ìïíáäéêü óôçí ðáãêüóìéá éóôïñßá: Ýîé äåêáåôßåò ðáñÜíïìùí êáôïñèùìÜôùí áðü Ýíá óþìá ðñùôïðüñùí åðáíáóôáôþí ïäÞãçóáí óôéò åêñÞîåéò ôïõ 1905 êáé ôïõ 1917.
Äõï ÷ñüíéá ìåôÜ ôçí õðüèåóç Êáñáêáæüö, Ýíáò áöáíÞò åðáñ÷éþôçò äÜóêáëïò, ï ÍåôóÜãåö, êáèçãçôÞò ôçò Èåïëïãßáò ó’ Ýíá êïéíïôéêü ó÷ïëåßï, ìéá áðü ôéò ðéï äõíáôÝò ìïñöÝò óôéò óôïÝò ôùí Ñþóùí åðáíáóôáôþí, ðñïóðÜèçóå íá äçìéïõñãÞóåé ìéá óõíùìïôéêÞ ïñãÜíùóç ìå ôï üíïìá «Ç Åêäßêçóç ôïõ Ëáïý», Þ «Ôï ôóåêïýñé». Ï ÍåôóÜãåö ðñïãñáììÜôéóå íá ãßíåé ìéá áãñïôéêÞ åîÝãåñóç óôç äÝêáôç åðÝôåéï ôçò ìåôáññýèìéóçò, óôéò 29 Öåâñïõáñßïõ 1870, óýìöùíá ìå ôï íüìï, Ýðñåðå íá ãßíåé ç áíôéêáôÜóôáóç ôùí ìåôáâáôéêþí ó÷Ýóåùí óôá ÷ùñéÜ ìå ìüíéìåò. Ç ðñïðáñáóêåõáóôéêÞ åðáíáóôáôéêÞ äïõëåéÜ èá ãéíüôáí óýìöùíá ìå Ýíá áõóôçñü ÷ñïíïäéÜãñáììá: ìÝ÷ñé ôï ÌÜéï ôïõ 1869, óôçí ðñùôåýïõóá êáé ôá ðáíåðéóôçìéáêÜ êÝíôñá. Áðü ôï ÌÜéï ìÝ÷ñé ôï ÓåðôÝìâñéï, óôá êõâåñíåßá êáé ôá åðáñ÷éáêÜ êÝíôñá. Áðü ôïí Ïêôþâñéï «óôç ëáúêÞ ìÜæá». Ôçí Üíïéîç ôïõ 1870, èá Üñ÷éæå Ýíá ÷ùñßò Ýëåïò îåêáèÜñéóìá ôùí ëïãáñéáóìþí ìå ôïõò åêìåôáëëåõôÝò. ÁëëÜ êáé ðÜëé äåí åðáêïëïýèçóå áíôáñóßá. Ç õðüèåóç ôåëåßùóå ìå ôï öüíï êÜðïéïõ öïéôçôÞ ðïõ Þôáí ýðïðôïò ãéá ðñïäïóßá. ¸÷ïíôáò äéáöýãåé óôï åîùôåñéêü, ï ÍåôóÜãåö, ðáñáäüèçêå óôïí ôóÜñï áðü ôçí åëâåôéêÞ êõâÝñíçóç êáé ôåëåßùóå ôéò çìÝñåò ôïõ óôï öñïýñéï ôùí ÐÝôñïõ êáé Ðáýëïõ. Óôïõò åðáíáóôáôéêïýò êýêëïõò ç ëÝîç íåôóáãåöéóìüò Ýãéíå ãéá ìåãÜëï äéÜóôçìá üñïò âáñéÜò êáôçãïñßáò, Ýíá óõíþíõìï ôùí ðáñáêéíäõíåõìÝíùí êáé áîéïêáôÜêñéôùí ìåèüäùí ãéá ôçí åðéôõ÷ßá ôùí åðáíáóôáôéêþí óôü÷ùí. Ï ËÝíéí èá Üêïõãå íá êáôçãïñïýí ôïí ßäéï åêáôïíôÜäåò öïñÝò ãéá íåãêáôóåöéóôéêÝò ìåèüäïõò[B], ïé ðïëéôéêïß ôïõ áíôßðáëïé.
Ç äåêáåôßá ôïõ 1870 Üíïéîå Ýíá äåýôåñï êýêëï óôï åðáíáóôáôéêü êßíçìá, óçìáíôéêÜ ìåãáëýôåñï óå Ýêôáóç êáé Ýíôáóç, áëëÜ óôçí áíÜðôõîÞ ôïõ áíáðáñÞãå ôçí áêïëïõèßá ôùí óôáäßùí ðïõ åßíáé êéüëáò ãíùóôÞ ìáò: áðü ôçí åëðßäá ãéá ìéá ëáúêÞ åîÝãåñóç êáé ôçí ðñïóðÜèåéá íá ôçí ðñïåôïéìÜóïõí, ìÝóá áðü óõãêñïýóåéò ìå ôçí ðïëéôéêÞ áóôõíïìßá êáé ìå ôï ëáü íá ðáñáêïëïõèåß áäéÜöïñá, óôçí áôïìéêÞ ôñïìïêñáôßá. Ç óõíùìïóßá ôïõ ÍåôóÜãåö, ÷ôéóìÝíç åîïëïêëÞñïõ ðÜíù óôç äéêôáôïñßá åíüò ìïíáäéêïý ðñïóþðïõ, ðñïêÜëåóå óôïõò åðáíáóôáôéêïýò êýêëïõò ìéá Ýíôïíç áíôßäñáóç åíÜíôéá óôï óõãêåíôñùôéóìü êáé ôçí ôõöëÞ ðåéèáñ÷ßá. ÎáíáãåííçìÝíï ôï 1873, ìåôÜ áðü ìéá ìéêñÞ çñåìßá, ôï êßíçìá ðÞñå ôï ÷áñáêôÞñá åíüò ÷áïôéêïý ìáæéêïý ðñïóêõíÞìáôïò ôùí äéáíïïõìÝíùí óôï ëáü. ÍÝïé Üíäñåò êáé ãõíáßêåò, ïé ðéï ðïëëïß áðü áõôïýò ðñþçí öïéôçôÝò, êáìéÜ ÷éëéÜäá üëïé ìáæß, ìåôÝöåñáí ôç óïóéáëéóôéêÞ ðñïðáãÜíäá ó’ üëåò ôéò ãùíéÝò ôçò ÷þñáò, åéäéêüôåñá óôéò êÜôù åêôÜóåéò ôïõ Âüëãá, üðïõ áíáæçôïýóáí ôçí êëçñïíïìéÜ ôïõ ÐïõãêÜôóåö êáé ôïõ Ñáæßí. Áõôü ôï êßíçìá, áîéïóçìåßùôï óå Ýêôáóç êáé íåáíéêü éäåáëéóìü, ôï áëçèéíü ëßêíï ôçò ñþóéêçò åðáíÜóôáóçò, äéáêñßíïíôáí -üðùò ðñÝðåé ãéá Ýíá ëßêíï- áðü ìéá áêñáßá áöÝëåéá. Ïé ðñïðáãáíäéóôÝò äåí åß÷áí ïýôå êáèïäçãçôéêÞ ïñãÜíùóç ïýôå îåêÜèáñï ðñüãñáììá, äåí åß÷áí óõíùìïôéêÞ åìðåéñßá. Êáé ðþò èá ìðïñïýóáí íá Ý÷ïõí; Áõôïß ïé íÝïé Üíèñùðïé, Ý÷ïíôáò óðÜóåé ôïõò äåóìïýò ìå ôéò ïéêïãÝíåéÝò ôïõò êáé ôá ó÷ïëåßá ôïõò, ÷ùñßò åðÜããåëìá, ðñïóùðéêÝò ó÷Ýóåéò êáé õðï÷ñåþóåéò, êáé ÷ùñßò öüâï ãéá ôéò ãÞéíåò Þ ôéò ïõñÜíéåò äõíÜìåéò, Ýìïéáæáí ìå ôç æùíôáíÞ áðïêñõóôÜëëùóç ôçò ëáúêÞò åîÝãåñóçò. Óýíôáãìá; Êïéíïâïýëéï; ÐïëéôéêÝò åëåõèåñßåò; ¼÷é äåí åß÷áí ðáñåêêëßíåé áðü ôï äñüìï ôïõò äåëåáóìÝíïé áðü ôç Äýóç. Áõôü ðïõ æçôïýóáí Þôáí ç ðëÞñçò åðáíÜóôáóç, ÷ùñßò ðáñá÷ùñÞóåéò Þ åíäéÜìåóá óôÜäéá.
Ïé èåùñçôéêÝò óõìðÜèåéåò ôùí íÝùí Þôáí ìïéñáóìÝíåò áíÜìåóá óôï Ëáâñüö êáé ôï Ìðáêïýíéí. Êáé ïé äõï áõôïß áñ÷çãïß ôçò óêÝøçò ðñïÝñ÷ïíôáí áðü ôçí áñéóôïêñáôßá êáé åß÷áí åêðáéäåõôåß óôéò ßäéåò óôñáôéùôéêÝò ó÷ïëÝò ôçò Ðåôñïýðïëçò, ï Ìé÷áÞë Ìðáêïýíéí äÝêá ÷ñüíéá íùñßôåñá áðü ôïí Ðéïôñ Ëáâñüö. Êáé ïé äýï ôÝëåéùóáí ôç æùÞ ôïõò óáí åìéãêñÝäåò -ï Ìðáêïýíéí óôá 1876, üôáí ï Âëáäßìçñïò ÏõëéÜíïö Þôáí áêüìá ìéêñü ðáéäß. Ï Ëáâñüö Ýæçóå ìÝ÷ñé ôï 1900, üôáí ï ÏõëéÜíïö åß÷å ãßíåé ËÝíéí. Ï ðñþçí áîéùìáôéêüò ôïõ ðõñïâïëéêïý Ìðáêïýíéí, Þôáí ãéá äåýôåñç öïñÜ ðïëéôéêüò öõãÜäáò êáé ðñï÷ùñïýóå áðü ôïí äçìïêñáôéêü ðáíóëáâéóìü óôïí êáèáñü áíáñ÷éóìü, üôáí ï äÜóêáëïò ôçò ó÷ïëÞò ðõñïâïëéêïý, óõíôáãìáôÜñ÷çò Ëáâñüö, Ýíáò åêëåêôéêüò ìå åãêõêëïðáéäéêÞ ìüñöùóç, Üñ÷éóå íá áíáðôýóóåé óå íüìéìåò åöçìåñßäåò ôç èåùñßá ôïý «êñéôéêÜ óêåðôüìåíïõ áôüìïõ», Ýíá åßäïò öéëïóïöéêïý äéáâáôçñßïõ ãéá ôï Ñþóï ìçäåíéóôÞ. Ôï äüãìá ôïõ ÷ñÝïõò ðñïò ôï ëáü ôáßñéáæå ìå ôåëåéüôçôá óôï ìåóóéáíéóìü ôùí äéáíïïõìÝíùí, óôïõò ïðïßïõò ç èåùñçôéêÞ áëáæïíåßá óõíäõáæüôáí ìå óôáèåñÞ åôïéìüôçôá ãéá ðñÜîç áõôïèõóßáò. Ç áäõíáìßá ôïõ ëáâñïöéóìïý âñéóêüôáí óôçí áðïôõ÷ßá ôïõ íá õðïäåßîåé êÜðïéï äñüìï äñÜóçò, åêôüò áðü ôçí áöçñçìÝíç ðñïðáãÜíäá ôïõ áðïêáëõðôéêïý åõáããåëßïõ. Áêüìá êáé åîïëïêëÞñïõ åéñçíéêïß åêðáéäåõôéêïß, üðùò ï ºëõá ÍéêïëÜãåâéôò ÏõëéÜíïö, ìðïñïýóáí ìå óïâáñüôçôá íá èåùñïýí ôïõò åáõôïýò ôïõò ïðáäïýò ôïõ Ëáâñüö. ÁëëÜ êáé ãé’ áõôü ôï ëüãï äåí éêáíïðïéïýóå ôïõò ðéï áðïöáóéóôéêïýò êáé äñáóôÞñéïõò, áíÜìåóá óôïõò íÝïõò. Ôï äüãìá ôïõ Ìðáêïýíéí Ýìïéáæå áóýãêñéôá ðéï îåêÜèáñï êáé áêüìá êáëýôåñá, ðéï áðïöáóéóôéêü. ÄéáêÞñõóóå üôé ïé Ñþóïé ÷ùñéêïß åßíáé «óïóéáëéóôÝò áðü Ýíóôéêôï êáé åðáíáóôÜôåò áðü öýóç». ¸âëåðå ôï êáèÞêïí ôùí äéáíïïõìÝíùí óáí Ýíá êÜëåóìá óôïõò ÷ùñéêïýò, ãéá ìéá Üìåóç «ðáãêüóìéá êáôáóôñïöÞ» ìÝóá áðü ôçí ïðïßá ç Ñùóßá èá áíáäåßîåé ìéá ïìïóðïíäßá áðü åëåýèåñåò êïììïýíåò. Ç èåùñßá ôçò ðáèçôéêÞò ðñïðáãÜíäáò äå ìðïñïýóå ðáñÜ íá õðïêýøåé óôçí åðßèåóç ôçò ïëïêëçñùôéêÞò åîÝãåñóçò. Ìå ôçí ðáíïðëßá ôïõ ìðáêïõíéóìïý, ðïõ Ýãéíå ôï êõñßáñ÷ï äüãìá, ïé äéáíïïýìåíïé ôçò äåêáåôßáò ôïõ 1870 èåùñïýóáí áõôáðüäåéêôï üôé ÷ñåéÜæïíôáí ìïíÜ÷á íá äéáóêïñðßóïõí ôéò óðßèåò ôçò «êñéôéêÞò óêÝøçò», ãéá íá åêñáãïýí ôá äÜóç êáé ç óôÝðá ó’ Ýíá óåíôüíé áðü öëüãåò.
Ôï «Êßíçìá ôùí äéáíïïõìÝíùí» äéáðßóôùíå áñãüôåñá ï Ìßóêéí óôç äßêç ôïõ, «äåí åß÷å äçìéïõñãçèåß ôå÷íçôÜ, áëëÜ Þôáí ç ç÷þ ôçò ëáúêÞò áíçóõ÷ßáò». Áí êáé óùóôÞ ìå ôçí åõñåßá éóôïñéêÞ Ýííïéá, ç éäÝá áõôÞ äåí ìðïñåß óå êáìéÜ ðåñßðôùóç íá èåìåëéþóåé ìéá Üìåóç ðïëéôéêÞ óýíäåóç áíÜìåóá óôç ëáúêÞ äõóáñÝóêåéá êáé ôá åðáíáóôáôéêÜ ó÷Ýäéá ôùí áíôáñôþí. Áðü Ýíá ìïéñáßï óõíäõáóìü ðåñéóôÜóåùí, ôá áãñïôéêÜ äéáìåñßóìáôá, ðïõ Þôáí óå áíáôáñá÷Þ óôç äéÜñêåéá ó÷åäüí ïëüêëçñçò ôçò ñþóéêçò éóôïñßáò, Ýìåéíáí óå çñåìßá, áêñéâþò ôç óôéãìÞ ðïõ ïé ðüëåéò åíäéáöÝñèçêáí ãé’ áõôÜ, êáé Ýìåéíáí óå çñåìßá ãéá ìåãÜëï äéÜóôçìá. Ç áãñïôéêÞ ìåôáññýèìéóç Þôáí Ýíá óõìðëçñùìáôéêü ãåãïíüò. Ç ãõìíÞ, ó÷åäüí äïõëéêÞ åîÜñôçóç ôïõ ÷ùñéêïý áðü ôïí Üñ÷ïíôá, Ýöõãå. ×Üñç óôéò õøçëÝò ôéìÝò ôùí óéôçñþí, ðïõ åðéêñÜôçóáí óõíÝ÷åéá áðü ôá 1860, ôï åðßðåäï æùÞò ôùí áíþôåñùí êáé ðéï åðé÷åéñçìáôéêþí óôñùìÜôùí ôçò áãñïôéÜò, ðïõ Þôáí êáé ïé ñõèìéóôÝò ôçò êïéíùíéêÞò ôçò ãíþìçò, Þôáí óå Üíïäï. Ïé áãñüôåò Ýôåéíáí óôï íá áðïäßäïõí ôïí ëçóôñéêü ÷áñáêôÞñá ôçò ìåôáññýèìéóçò óôçí áíôßóôáóç áð’ ôï ìÝñïò ôùí ãáéïêôçìüíùí óôç èÝëçóç ôïõ ôóÜñïõ. Ïé åëðßäåò ôïõò ãéá Ýíá êáëýôåñï ìÝëëïí óôçñß÷èçêáí óôïí ßäéï ôïí ôóÜñï. Ôïí ðñïóêáëïýóáí íá âÜëåé óå ôÜîç áõôÜ ðïõ ïé ãáéïêôÞìïíåò êáé ïé äçìüóéïé ëåéôïõñãïß åß÷áí áöáíßóåé. Ïé äéáèÝóåéò áõôÝò, ü÷é ìïíÜ÷á êáèéóôïýóáí ôïõò ÷ùñéêïýò áöéëüîåíïõò óôçí åðáíáóôáôéêÞ ðñïðáãÜíäá, áëëÜ Ýôåéíáí íá âëÝðïõí óôïõò å÷èñïýò ôïõ ôóÜñïõ ôïõò äéêïýò ôïõò å÷èñïýò. Ç ðáèéáóìÝíç, áíõðüìïíç êáé éó÷õñÞ Ýëîç ôùí äéáíïïýìåíùí ðñïò ôçí áãñïôéÜ óõãêñïýóôçêå ìå ôç ëõóóáóìÝíç áðÝ÷èåéá ôùí ÷ùñéêþí ãéá êÜèå ôé ðïõ ðñïÝñ÷åôáé áðü ôçí áñéóôïêñáôßá, áðü ôçí ðüëç, áðü ìïñöùìÝíïõò áíèñþðïõò, áðü öïéôçôÝò. Ôá ÷ùñéÜ ü÷é ìïíÜ÷á äåí Üíïéîáí ôçí áãêáëéÜ ôïõò óôïõò ðñïðáãáíäéóôÝò, áëëÜ ôïõò áðþèçóáí ìå å÷èñüôçôá. Ôï ãåãïíüò óôÜèçêå áðïöáóéóôéêü ãéá ôç äñáìáôéêÞ ðïñåßá ôïõ åðáíáóôáôéêïý êéíÞìáôïò ôçò äåêáåôßáò ôïõ 1870 êáé ôï ôñáãéêü ôïõ ôÝëïò. ÌïíÜ÷á üôáí ìåãÜëùóå ìéá êáéíïýñéá ãåíéÜ áãñïôþí, ìåôÜ ôç ìåôáññýèìéóç, èá áðïêôïýóå åðßãíùóç ôçò ðåßíáò ôçò ãéá ãç, ôïõ âÜñïõò ôùí öüñùí, ôçò êáôáðßåóÞò ôçò óáí ôÜîçò êáé íá áíáëÜâåé -áõôÞ ôç öïñÜ êÜôù áðü ôçí êáèïäçãçôéêÞ åðéññïÞ ôçò åñãáôéêÞò ôÜîçò- íá åêäéþîåé ôïõò ãáéïêôÞìïíåò áðü ôá ëçìÝñéá ôïõò. ÁëëÜ ãéá íá ôï êáôáöÝñåé áõôü, ÷ñåéÜóôçêå ðåñßðïõ Ýíá ôÝôáñôï ôïý áéþíá.
ÏðùóäÞðïôå, ôï êßíçìá «Ðñïò ôï ëáü» ôçò äåêáåôßáò ôïõ 1870 õðÝóôç ìéá ïëïêëçñùôéêÞ Þôôá. Ïýôå ç ðåñéï÷Þ ôïõ Âüëãá, ïýôå ôïõ Íôïí, ïýôå áêüìá êáé ôïõ Äíåßðåñïõ, áíôáðïêñßèçêáí óôï êÜëåóìá. Áêüìá ðåñéóóüôåñï, ç Ýëëåéøç ðñïóï÷Þò óôéò ðñïöõëÜîåéò ðïõ åßíáé áðáñáßôçôåò ãéá ôçí ðáñÜíïìç äïõëåéÜ, ðñüäùóå ãñÞãïñá ôïõò ðñïðáãáíäéóôÝò. Ç óõíôñéðôéêÞ ðëåéïøçößá áð’ áõôïýò -ðåñéóóüôåñá áðü åðôáêüóéá Üôïìá- óõíåëÞöèçóáí ìÝ÷ñé ôï 1874. Ï äçìüóéïò êáôÞãïñïò äéçýèõíå äýï ìåãÜëåò äßêåò, ðïõ êáôáãñÜöçêáí óôçí éóôïñßá ôçò åðáíÜóôáóçò óáí «ç õðüèåóç ôùí 50» êáé «ç õðüèåóç ôùí 193». Ç ðñüêëçóç ðïõ ðÝôáîáí óôï ðñüóùðï ôïõ ôóáñéóìïý, ïé êáôÜäéêïé, ðÜíù áðü ôá êåöÜëéá ôùí äéêáóôþí, ôÜñáæå ôéò êáñäéÝò óå áñêåôÝò ãåíéÝò íÝùí.
ÁõôÞ ç áêñéâïðëçñùìÝíç åìðåéñßá áðÝäåéîå üôé äåí Þôáí áñêåôÝò ìåñéêÝò óýíôïìåò åðéäñïìÝò óôá ÷ùñéÜ. Ïé ðñïðáãáíäéóôÝò áðïöÜóéóáí íá åðé÷åéñÞóïõí Ýíá óýóôçìá áðü êáíïíéêÝò áðïéêßåò áíÜìåóá óôï ëáü, ðïõ èá ìåôáêéíïýíôáé óôçí åðáñ÷ßá êáé èá æïõí óáí ôå÷íßôåò, Ýìðïñïé, õðÜëëçëïé, ãéáôñïß, äÜóêáëïé êëð. Óôçí üøç ôïõ, áõôü ôï êßíçìá, ðïõ Üñ÷éóå ôï 1876, Þôáí óçìáíôéêÜ ëéãüôåñï ÷áïôéêü áðü ôï ðñþôï êýìá ôïõ 1873. Ç áðïãïÞôåõóç êáé ç êáôáóôïëÞ âïÞèçóáí íá áíáäåé÷èåß ìéá åêëåêôéêÞ äéáäéêáóßá. Ðçãáßíïíôáò ó’ Ýíáí áðïéêéáêü ôñüðï æùÞò, ïé ðñïðáãáíäéóôÝò âñÝèçêáí áíáãêáóìÝíïé ïé ßäéïé íá äéáëýóïõí ôï äõíáôü êñáóß ôïý ìðáêïõíéóìïý, ìå íåñü ôïõ Ëáâñüö. Ç áíôáñóßá áðùèÞèçêå áðü ôç äïõëåéÜ ôçò äéáðáéäáãþãçóçò, äïõëåéÜ óôçí ïðïßá ôï áôïìéêü óïóéáëéóôéêü êÞñõãìá ãéíüôáí ìïíÜ÷á óáí ìéá åîáßñåóç.
Óýìöùíá ìå ôï äüãìá ôùí Ëáúêþí, ðïõ áñíïýíôáí êÜðïéï ìÝëëïí óôï ñþóéêï êáðéôáëéóìü, óôï ðñïëåôáñéÜôï äåí åß÷å áðïíåìçèåß êáíÝíáò áðïëýôùò ñüëïò óôçí åðáíÜóôáóç. ÓõíÝâáéíå ôõ÷áßá, âÝâáéá, ç ðñïðáãÜíäá áõôÞ ðïõ ôï ðåñéå÷üìåíü ôçò åß÷å ó÷åäéáóôåß ãéá ôá ÷ùñéÜ, íá âñßóêåé ìéá óõìðáèçôéêÞ áðüêñéóç ìüíï óôéò ðüëåéò. Ôï ó÷ïëåßï ôçò éóôïñßáò åßíáé ðëïýóéï óå ðáéäáãùãéêÜ ðáñáäåßãìáôá. Ôï êßíçìá ôïõ 1870 Þôáí ßóùò ôï ðéï äéäáêôéêü, ùò ðñïò ôï ãåãïíüò üôé ìéá ðñïðáãÜíäá ðñïóåêôéêÜ êïììÝíç êáé ñáììÝíç óôá ìÝôñá ìéáò áãñïôéêÞò åðáíÜóôáóçò Ýâñéóêå êáèïëéêÞ åðéôõ÷ßá ìïíÜ÷á óôïõò äéáíïïýìåíïõò êáé ìåñéêïýò ìåìïíùìÝíïõò âéïìç÷áíéêïýò åñãÜôåò. Áõôü áðïêÜëõøå ôç ÷ñåïêïðßá ôïõ ëáúêéóìïý êáé ðñïåôïßìáóå ôá ðñþôá êñéôéêÜ óôïé÷åßá ãéá ôçí áíáèåþñçóÞ ôïõ. ÁëëÜ ðñéí öèÜóïõí ó’ Ýíá ñåáëéóôéêü äüãìá âáóéóìÝíï óôéò ðñáãìáôéêÝò ôÜóåéò ìÝóá óôçí êïéíùíßá, ïé åðáíáóôÜôåò äéáíïïýìåíïé Ýðñåðå íá äïêéìÜóïõí ôï ÃïëãïèÜ ôçò ôñïìïêñáôéêÞò ðÜëçò.
Ç ðïëý ìáêñéíÞ êáé åíôåëþò áâÝâáéç ìÝñá ôçò ôåëéêÞò ìáæéêÞò áöýðíéóçò ôïý ëáïý äåí áíôáðïêñéíüôáí óôéò ðáèéáóìÝíåò ðñïóäïêßåò ôùí åðáíáóôáôéêþí êýêëùí óôéò ðüëåéò. Åäþ, ç Üãñéá êõâåñíçôéêÞ åðßèåóç óôïõò ðñïðáãáíäéóôÝò ôçò ðñþôçò ãñáììÞò -÷ñüíéá êñÜôçóç ÷ùñßò äßêç, äåêáåôßåò óå êáôáíáãêáóôéêÜ Ýñãá, öõóéêÞ âßá, ðáñáöñïóýíç êáé áõôïêôïíßá- îýðíçóå ìéá ðõñåôéêÞ åðéèõìßá íá ðåñÜóïõí áðü ôá ëüãéá óôç äñÜóç. ÁëëÜ ðþò áëëéþò ìðïñïýóå íá åêöñáóôåß ôï Üìåóï «Ýñãï» ôùí ìéêñþí êýêëùí, ðáñÜ ìå ìåìïíùìÝíá ÷ôõðÞìáôá óôïõò ðéï ìéóçôïýò áíôéðñïóþðïõò ôïý êáèåóôþôïò; Ïé ôñïìïêñáôéêÝò äéáèÝóåéò Üñ÷éóáí íá åìöáíßæïíôáé üëï êáé ðéï åðßìïíåò. Óôéò 24 Éáíïõáñßïõ 1878, Ýíá ìïíá÷éêü íÝï êïñßôóé ðõñïâüëçóå ôïí áñ÷çãü ôÞò áóôõíïìßáò ôçò Ðåôñïýðïëçò, ôïí Ôñåðüö, ðïõ ìüëéò åß÷å äéáôÜîåé ôï ìáóôßãùìá åíüò öõëáêéóìÝíïõ, ôïõ Âïãêïëéïýìðïö. Ç ðéóôïëéÜ áõôÞ ôçò ÂÝñá ÆÜóïõëéôò -åßêïóé ÷ñüíéá áñãüôåñá èá åñãáæüôáí ï ËÝíéí ìáæß ì’ áõôÞ ôç óçìáíôéêÞ ãõíáßêá óôçí ßäéá åêäïôéêÞ ïìÜäá- Þôáí åí ìÝñåé ç åíôóôéêôþäéêç Ýêöñáóç ìéáò ðáèéáóìÝíçò áãáíÜêôçóçò. Ó’ áõôÞ ôç ÷åéñïíïìßá ðåñéêëåéüôáí åðßóçò ôï óðÝñìá åíüò ïëüêëçñïõ ðïëéôéêïý óõóôÞìáôïò. Ìéóü ÷ñüíï áñãüôåñá óôïõò äñüìïõò ôçò Ðåôñïýðïëçò, ï Êñáâóßíóêé, Ýíáò Üíèñùðïò ðïõ Þôáí êé áõôüò åéäéêåõìÝíïò óôï ãñÜøéìï, óêüôùóå ôïí ðáíßó÷õñï áñ÷çãü ôçò ÷ùñïöõëáêÞò, ôïí Ìåæåíôóüö. Êé åäþ åðßóçò, åðñüêåéôï ãéá åêäßêçóç ôùí óöáãéáóìÝíùí óõíôñüöùí. ÁëëÜ ï Êñáâóßíóêé äåí Þôáí ðéá ìéá ìïíÜäá, Ýäñáóå óáí ìÝëïò ìéáò åðáíáóôáôéêÞò ïñãÜíùóçò.
Ïé äéáóêïñðéóìÝíåò áíÜìåóá óôï ëáü «áðïéêßåò» åß÷áí áíÜãêç çãåóßáò. Ìéá ìéêñÞ åìðåéñßá áðü ðñáãìáôéêÞ ðÜëç ôïýò Ýêáíå íá îåðåñÜóïõí ôéò ðñïêáôáëÞøåéò ôïõò åíÜíôéá óôï óõãêåíôñùôéóìü êáé ôçí ðåéèáñ÷ßá, ðïõ Ýìïéáæáí êÜðùò íá Ý÷ïõí áðü÷ñùóç áðü «íåôóáãåöéóìü». Ïé ïìÜäåò ôçò åðáñ÷ßáò áêïëïýèçóáí ìå ðñïèõìßá ôï íåïó÷çìáôéóìÝíï êÝíôñï, êé Ýôóé äçìéïõñãÞèçêå, áðü åðßëåêôá óôïé÷åßá, ç ïñãÜíùóç ðïõ ïíïìÜóôçêå «Ãç êáé Åëåõèåñßá», Ýíá óþìá áðü åðáíáóôÜôåò Ëáúêïýò, áëçèéíÜ áîéïèáýìáóôï óå óýíèåóç êáé áëëçëåããýç ôùí óôåëå÷þí ôïõ. Äõóôõ÷þò üìùò, ç èÝóç áõôþí ôùí Ëáúêþí ãéá ôï ëáü, ðïõ áðïäåß÷èçêå ôüóï áóõãêßíçôïò áðü ôéò áéìáôçñÝò èõóßåò ôùí åðáíáóôáôþí, ÷áñáêôçñßæïíôáí üëï êáé ðéï ðïëý áðü óêåðôéêéóìü. Ç ÆÜóïõëéôò êáé ï Êñáâóßíóêé, ìå ôï ðáñÜäåéãìÜ ôïõò, Ýìïéáæáí íá ðñïóêáëïýí ôïõò ïðáäïýò ôïõò íá ðÜñïõí ôá üðëá êáé ÷ùñßò íá ðåñéìÝíïõí ôéò ìÜæåò, íá ôá óçêþóïõí áìÝóùò ãéá ôçí õðåñÜóðéóç ôïõ ßäéïõ ôïý åáõôïý ôïõò. Ìéóü ÷ñüíï áñãüôåñá, áðü ôç äïëïöïíßá ôïõ ÌåæåíôóÝö, Ýíáò íåáñüò áñéóôïêñÜôçò, ï Ìßñóêé -áõôÞ ôç öïñÜ ìå ôçí åíôïëÞ ôïý êüììáôïò- ðõñïâüëçóå ôïí ÍôñÝíôåëé, ôï íÝï áñ÷çãü, áëëÜ áóôü÷çóå!
Ôïí ßäéï ðåñßðïõ êáéñü, ôçí Üíïéîç ôïõ 1879, Ýíá áîéüëïãï ìÝëïò ôïý êüììáôïò áðü ôçí åðáñ÷ßá, Ýöèáóå óôçí ðñùôåýïõóá ìå óêïðü íá ðñïôåßíåé ôç äïëïöïíßá ôïõ ôóÜñïõ. Ãéïò êáôþôåñïõ êõâåñíçôéêïý õðáëëÞëïõ, ðïõ óðïýäáóå ìå Ýîïäá ôçò êõâÝñíçóçò êáé óôç óõíÝ÷åéá åðáñ÷éáêüò äÜóêáëïò, ï ÁëÝîáíäñïò Óïëïâéüö ðÝñáóå áðü ôç óïâáñÞ ó÷ïëÞ ôùí åðáíáóôáôéêþí áðïéêéþí óôá ÷ùñéÜ ôïý Âüëãá, ðñéí íá áðïãïçôåõèåß ãéá ôçí áðïôõ÷ßá ôçò ðñïðáãÜíäáò. Ïé çãÝôåò ôçò ïñãÜíùóçò «Ãç êáé Åëåõèåñßá» äßóôáóáí. Áõôü ôï Üëìá ôçò ôñïìïêñáôßáò óôï Üãíùóôï ôïõò öüâéæå. Ôï êüììá áñíÞèçêå ôçí ÝãêñéóÞ ôïõ, áëëÜ áõôü äå óôáìÜôçóå ôïí Óïëïâéüö. Óôéò 2 Áðñéëßïõ, óôçí ðëáôåßá ôùí ×åéìåñéíþí Áíáêôüñùí, ðõñïâüëçóå ì’ Ýíá ñåâüëâåñ ôñåéò öïñÝò ôïí ÁëÝîáíäñï ÉÉ. Êé áõôÞ ç áðüðåéñá áðÝôõ÷å êáé ï ôóÜñïò äéÝöõãå óþïò. Ç êõâÝñíçóç ïðùóäÞðïôå áíôÝäñáóå ìå ìéá âñï÷Þ áðü áíôßðïéíá ðÜíù óôïí ôýðï êáé ôç íåïëáßá ôçò ÷þñáò: ç áðüðåéñá ôïõ Óïëïâéüö åß÷å ôçí ßäéá ó÷Ýóç ìå ôï êßíçìá «Ðñïò ôï ëáü» ôçò äåêáåôßáò ôïõ 1870 ðïõ åß÷å ôïý Êáñáêïæüö ìå ôçí ðñþôç ðñïóðÜèåéá ãéá ðñïðáãÜíäá ôçò ðñïçãïýìåíçò äåêáåôßáò. Ç óõììåôñßá Þôáí ðÜñá ðïëý öáíåñÞ. ÁëëÜ ï äåýôåñïò åðáíáóôáôéêüò êýêëïò Þôáí áóýãêñéôá ðéï óçìáíôéêüò áðü ôïí ðñþôï, ü÷é ìïíÜ÷á óôïí áñéèìü ôùí áôüìùí ðïõ åß÷áí åíôá÷èåß óôï êßíçìá, áëëÜ êáé óôçí áðïöáóéóôéêüôçôá êáé ôçí åìðåéñßá ôïõò, êáèþò êáé ôç óêëçñüôçôá ôçò ðÜëçò. Ç áðüðåéñá ôïõ Óïëïâéüö, ðïõ ç «Ãç êáé Åëåõèåñßá» äåí ìðüñåóå íá áðïêçñýîåé, äåí Ýìåéíå, üðùò ï ðõñïâïëéóìüò ôïý Êáñáêïæüö, ìéá ìåìïíùìÝíç ðñÜîç. Ç óõóôçìáôéêÞ ôñïìïêñáôßá ìðÞêå óôçí çìåñÞóéá äéÜôáîç. Ï ðüëåìïò ìå ôçí Ôïõñêßá, áíáôÜñáîå ôçí åèíéêÞ ïéêïíïìßá êáé ïäÞãçóå óå óõìâéâáóìü ôç ñþóéêç äéðëùìáôßá óôç Óýíïäï ôïý Âåñïëßíïõ (1878), êëüíéóå âáèéÜ ôç ñùóéêÞ êïéíùíßá, ìåßùóå ôï êýñïò ôçò êõâÝñíçóçò êáé Ýäùóå óôÞñéãìá óôéò õðåñâïëéêÝò åëðßäåò ôùí åðáíáóôáôþí ðïõ ôïõò Ýóðñù÷íáí óôï äñüìï ôçò Üìåóçò ðïëéôéêÞò ðÜëçò.
Ôïí Éïýíéï ôïõ 1879, óðÜæïíôáò áðü ôçí ïìÜäá ôùí ïñèüäïîùí Ëáúêéóôþí ðïõ áñíÞèçêáí åãêáôáëåßøïõí ôá ÷ùñéÜ, ç Ãç êáé Åëåõèåñßá Üëëáîå ôï äÝñìá ôçò êáé ìðÞêå óôçí áñÝíá ôçò ðïëéôéêÞò óáí ËáúêÞ ÈÝëçóç. ÏðùóäÞðïôå óôçí éäñõôéêÞ ôïõ äéáêÞñõîç ôï íÝï êüììá äåí áðïêÞñõóóå ôç ðñïðáãÜíäá ìÝóá óôéò ìÜæåò. Ôï áíôßèåôï ìÜëéóôá, áðïöÜóéóáí íá äéáèÝóïõí ôá äýï ôñßôá ôùí ïéêïíïìéêþí ðüñùí ôïõ êüììáôïò óå áõôÞ êáé ìüíï ôï Ýíá ôñßôï óôç ôñïìïêñáôßá. ÁëëÜ áõôÞ ç áðüöáóç áðÝìåéíå óáí ìéá óõìâïëéêÞ óõìâïëÞ óôï ðáñåëèüí. Ïé åðáíáóôÜôåò ÷çìéêïß äåí åß÷áí äõóêïëßá óôï íá åîçãÞóïõí åêåßíåò ôéò çìÝñåò üôé ç äõíáìßôéäá êáé ç íéôñïãëõêåñßíç ðïõ åß÷áí åõñÝùò äéáäïèåß ìå ôïí Ñþóï-Ôïõñêéêü ðüëåìï ìðïñïýóáí åýêïëá íá ðáñáóêåõáóôïýí ìÝóá óôï óðßôé. Ï êýâïò åß÷å ñé÷èåß. Ôçí ßäéá óôéãìÞ ç ðñïðáãÜíäá Ý÷ïíôáò áðïãïçôåýóåé ãéá üëåò ôéò ðñïóäïêßåò, áíôéêáôáóôÜèçêå ìéá ãéá ðÜíôá áðü ôçí ôñïìïêñáôßá êáé ôï ñåâüëâåñ Ý÷ïíôáò áðïêáëýøåé ôçí áíåðÜñêåéá ôïõ áíôéêáôáóôÜèçêå ìå ôç äõíáìßôéäá. ¼ëç ç ïñãÜíùóç îáíáöôéÜ÷ôçêå ãéá íá áíôáðïêñéèåß óôéò áíÜãêåò ôçò ôñïìïêñáôéêÞò ðÜëçò. ¼ëåò ïé äõíÜìåéò êáé üëïé ïé ðüñïé äéáôÝèçêáí ãéá ôçí ðñïåôïéìáóßá ôùí äïëïöïíéþí. Ïé «÷ùñéêïß» îå÷Üóôçêáí åíôåëþò áðü ôïõò õðüëïéðïõò åðáíáóôÜôåò óôéò ìáêñéíÝò ôïõò ãùíéÝò. ÐñïóðÜèçóáí ìÜôáéá íá äçìéïõñãÞóïõí ìéá áíåîÜñôçôç ïñãÜíùóç, ôï Ìáýñï Áíáäáóìü (Chorny Peredel) ðïõ üìùò Þôáí ðñïïñéóìÝíïò íá áðïôåëÝóåé ôç ãÝöõñá ìå ôï ìáñîéóìü, ÷ùñßò íá Ý÷åé áíåîÜñôçôç ðïëéôéêÞ õðüóôáóç. Ç óôñïöÞ ðñïò ôç ôñïìïêñáôßá Þôáí ÷ùñßò åðéóôñïöÞ. Ïé ðñïãñáììáôéêÝò äéáêçñýîåéò ôùí åðáíáóôáôþí áíáèåùñÞèçêáí ãéá íá áíôéóôïé÷ïýí óôéò áðáéôÞóåéò êáé óôéò íÝåò ìåèüäïõò ôçò ðÜëçò. Ç Ãç êáé Åëåõèåñßá äéÝäùóå ôç èÝóç üôé Ýíá óýíôáãìá èá Þôáí áðü ìüíï ôïõ åðéæÞìéï ãéá ôï ëáü, üôé ç ðïëéôéêÞ åëåõèåñßá üöåéëå íá åßíáé Ýíá õðïðñïúüí ôçò êïéíùíéêÞò åðáíÜóôáóçò. Ç ËáúêÞ ÈÝëçóç åß÷å ðáñáäå÷ôåß üôé ôï åðßôåõãìá ôçò ðïëéôéêÞò åëåõèåñßáò Þôáí ìéá áðáñáßôçôç ðñïûðüèåóç ãéá ôç êïéíùíéêÞ åðáíÜóôáóç. Ç Ãç êáé Åëåõèåñßá ðñïóðÜèçóáí íá äïõí óôçí ôñïìïêñáôßá áðëþò Ýíá óÞìá ãéá äñÜóç ðïõ äßíïíôáí óôéò êáôáðéåóìÝíåò ìÜæåò áðü ôá ðÜíù. Ç ËáúêÞ ÈÝëçóç Ýâáëå óôïí åáõôü ôçò ôï êáèÞêïí íá åðéôý÷åé ôçí åðáíÜóôáóç ìå ôçí ôñïìïêñáôéêÞ «áðïäéïñãÜíùóç» ôçò êõâÝñíçóçò. Áõôü ðïõ óôçí áñ÷Þ äåí Þôáí ðáñÜ ìéá ìéóü-åíóôéêôþäéêç ðñÜîç åêäßêçóçò ãéá ôïõò óõíôñüöïõò èýìáôá óôç ðïñåßá ôùí ãåãïíüôùí ìåôáôñÜðçêå óå Ýíáò áýôáñêåò óýóôçìá ðïëéôéêÞò ðÜëçò. ¸ôóé ïé äéáíïïýìåíïé, áðïìïíùìÝíïé áðü ôï ëáü êáé ôáõôü÷ñïíá óðñùãìÝíïé åìðñüò óôçí éóôïñéêÞ ðñùôïðïñßá áðü ôçí óõíïëéêÞ ðïñåßá ôùí ãåãïíüôùí ðñïóðÜèçóáí íá îåðåñÜóïõí ôçí êïéíùíéêÞ ôïõò áäõíáìßá, ðïëëáðëáóéÜæïíôÜò ôçí ìå ôçí åêñçêôéêÞ éó÷ý ôïý äõíáìßôç. ÌåôÝôñåøáí ôç ÷çìåßá ôçò êáôáóôñïöÞò óå ðïëéôéêÞ áë÷çìåßá.
Ìáæß ìå ôçí áëëáãÞ ôùí êáèçêüíôùí êáé ôùí ìåèüäùí, ôï êÝíôñï âÜñïõò ôçò äïõëåéÜò ìåôáêéíÞèçêå áðüôïìá áðü ôï ÷ùñéü óôçí ðüëç, áðü ôçí ðüëç óôçí ðñùôåýïõóá. Ôï áñ÷çãåßï ôçò åðáíÜóôáóçò Ýðñåðå óôï åîÞò íá áíôéðáñáôåèåß Üìåóá óôï áñ÷çãåßï ôçò êõâÝñíçóçò. Ôáõôü÷ñïíá, ìåôáâëÞèçêå ç øõ÷ïóýíèåóç ôùí åðáíáóôáôþí, êáèþò åðßóçò êáé ç åîùôåñéêÞ ôïõò åìöÜíéóç. Ìå ôçí åîáöÜíéóç ôçò áðëïúêÞò ôïõò ðßóôçò óôï ëáü, ç áäéáöïñßá ôïõò, üóïí áöïñÜ óôç óõíùìïôéêüôçôá, Ýãéíå êé áõôÞ Ýíá êåöÜëáéï ôïý ðáñåëèüíôïò. Ïé åðáíáóôÜôåò óõãêåíôñþèçêáí ï Ýíáò êïíôÜ óôïí Üëëï, Ýãéíáí ðéï åðéöõëáêôéêïß, ðéï ðñïóå÷ôéêïß êáé áðïöáóéóôéêïß. ÊÜèå êáéíïýñéá ìÝñá åñ÷üôáí ìå èáíÜóéìïõò êéíäýíïõò. Êïõâáëïýóáí ãéá áõôïÜìõíá Ýíá ìá÷áßñé óôç æþíç ôïõò êáé Ýíá ñåâüëâåñ óôçí ôóÝðç ôïõò. ¢íèñùðïé ðïõ äõï-ôñßá ÷ñüíéá íùñßôåñá ìÜèáéíáí ôï åðÜããåëìá ôïý ôóáãêÜñç Þ ôïõ îõëïõñãïý ãéá íá ìðïñÝóïõí íá óõã÷ùíåõôïýí ìå ôï ëáü, ôþñá óðïýäáæáí ôçí ôÝ÷íç íá óõíáñìïëïãïýí êáé íá ðåôïýí ôéò âüìâåò êáé íá ðõñïâïëïýí óå êéíïýìåíïõò óôü÷ïõò. Ï ìÜñôõñáò áíôéêáôÝóôçóå ôïí áðüóôïëï. Åíþ ïé ðñïðáãáíäéóôÝò ôçò áãñïôéÜò íôýíïíôáí ó÷åäüí ìå êïõñÝëéá, óôçí ðñïóðÜèåéÜ ôïõò íá ìïéÜóïõí ðåñéóóüôåñï ìå ôï «ëáü», ïé åðáíáóôÜôåò ôùí ðüëåùí ðñïóðáèïýóáí íá ìç äéáêñßíïíôáé åîùôåñéêÜ áðü ôïõò êáëïóôåêïýìåíïõò, ìïñöùìÝíïõò êáôïßêïõò ôçò ðüëçò. ÁëëÜ, üðùò Þôáí áðüôïìç ç áëëáãÞ ðïõ Ýãéíå ìÝóá óå ëßãá ÷ñüíéá, Þôáí áñêåôÜ åýêïëï íá îåäéáêñßíåéò ôïí ðáëéü «ìçäåíéóôÞ» êÜôù êé áðü ôá äõï ìáóêáñÝìáôá. ÍôõìÝíïò ì’ Ýíá ðáëéü ðáíùöüñé, äåí åß÷å ãßíåé Ýíáò Üíèñùðïò ôïõ ëáïý, êáé ìå ôï êïõóôïýìé ôïõ êáèþò ðñÝðåé êõñßïõ, äåí Þôáí Ýíáò áóôüò. ¸íáò êïéíùíéêüò áðïóôÜôçò ðïõ áíáæçôïýóå ôñüðï íá áíáôéíÜîåé ôçí ðáëéÜ êïéíùíßá, Þôáí áíáãêáóìÝíïò íá äå÷èåß ôï ðñïóôáôåõôéêü åðß÷ñéóìá ðüôå ôïý åíüò êáé ðüôå ôïõ Üëëïõ áðü ôïõò äõï ðüëïõò ôçò.
Ï åðáíáóôáôéêüò äñüìïò ôçò éíôåëëéãêÝíôóéá ìáò Ýãéíå öáíåñüò âáèìéáßá. ¸÷ïíôáò áñ÷ßóåé ìå ìéá èåùñçôéêÞ áõôïáðïèÝùóç, êÜôù áðü ôï üíïìá ôçò «êñéôéêÞò óêÝøçò», óôç óõíÝ÷åéá ôçí áðïêÞñõîáí óôï üíïìá ìéáò óõã÷þíåõóçò ìå ôï ëáü, ãéá íá öèÜóïõí áêüìá ìéá öïñÜ, üôáí ç óõã÷þíåõóç áðÝôõ÷å, óå ìéá ðñáêôéêÞ áõôïáðïèÝùóç ðïõ ðñïóùðïðïéÞèçêå áðü ôçí ôñïìïêñáôéêÞ ÅêôåëåóôéêÞ ÅðéôñïðÞ. Ç êñéôéêÞ óêÝøç ç ßäéá åìöõôåýèçêå óôéò âüìâåò, ðïõ ç áðïóôïëÞ ôïõò Þôáí íá ñßîïõí ôá ðåðñùìÝíá ôçò ÷þñáò óôá ÷Ýñéá ìéáò ÷ïýöôáò óïóéáëéóôþí. ¸ôóé ãñÜöôçêå, ôïõëÜ÷éóôïí óôï åðßóçìï ðñüãñáììá ôçò ËáúêÞò ÈÝëçóçò. Ç áðïêÞñõîç ôçò ìáæéêÞò ðÜëçò ìåôÝôñåøå ôïõò óïóéáëéóôéêïýò óêïðïýò óå õðïêåéìåíéêÝò áõôáðÜôåò. Ç ìïíáäéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá ðïõ áðüìåíå Þôáí ç ôáêôéêÞ íá öïâßæïõí ìå âüìâåò ôç ìïíáñ÷ßá, ìå ôç ìüíç ðñïóäïêßá íá êåñäßóïõí óõíôáãìáôéêÝò åëåõèåñßåò. Óôïí áíôéêåéìåíéêü ôïõò ñüëï, ïé ÷èåóéíïß áíáñ÷éêïß áíôÜñôåò, ðïõ äåí Þèåëáí í’ áêïýóïõí ãéá áóôéêÞ äçìïêñáôßá, Ýãéíáí ôþñá Ýíïðëï áðüóðáóìá óôçí õðçñåóßá ôïý öéëåëåõèåñéóìïý. Ç éóôïñßá Ý÷åé ôñüðïõò íá âÜæåé ôïõò èïñõâïðïéïýò óôç èÝóç ôïõò. Ôï ðñüãñáììÜ ôïõò äåí Ýâáæå óôçí çìåñÞóéá äéÜôáîç ôçí áíáñ÷ßá, áëëÜ ôéò ðïëéôéêÝò åëåõèåñßåò.
Ç åðáíáóôáôéêÞ ðÜëç ìåôáôñÜðçêå óå Ýíáí áãþíá áíÜìåóá óôçí ÅêôåëåóôéêÞ ÅðéôñïðÞ êáé ôçí áóôõíïìßá. Ç ïìÜäá «Ãç êáé Åëåõèåñßá», êáé ìåôÜ áðü áõôÞ ç ËáúêÞ ÈÝëçóç, ðñáãìáôïðïéïýóáí ôéò ðñþôåò ôïõò ðñÜîåéò, ìåìïíùìÝíá ç ìéá áðü ôçí Üëëç, óôçí ðëåéïøçößá ôïõò áðïôõ÷çìÝíåò. Ç áóôõíïìßá ôïõò Ýðéáóå êáé ôïõò êñÝìáóå ÷ùñßò áñãïðïñßá. Áðü ôïí Áýãïõóôï ôïõ 1878 ìÝ÷ñé ôï ÄåêÝìâñéï ôïõ 1879, äåêáåöôÜ åðáíáóôÜôåò êñåìÜóôçêáí ãéá äýï êõâåñíçôéêÜ èýìáôá. Äåí Ýìåíå Üëëï áðü ôï íá áöÞóïõí ôá áôïìéêÜ ÷ôõðÞìáôá óôïõò êõâåñíçôéêïýò áîéùìáôïý÷ïõò êáé íá óõãêåíôñþíïõí ïëüêëçñç ôçí éó÷ý ôïý êüììáôïò åíáíôßïí ôïõ ôóÜñïõ. Åßíáé áäýíáôï áêüìá êáé ôþñá, áðü ôçí áðüóôáóç ôïý ìéóïý áéþíá, íá ìçí åíôõðùóéáóôåß êáíåßò áðü ôçí åíåñãçôéêüôçôá, ôï êïõñÜãéï êáé ôï ïñãáíùôéêü ôáëÝíôï áõôÞò ôçò ÷ïýöôáò ôùí ìá÷çôþí. Ï ðïëéôéêüò çãÝôçò êáé ñÞôïñáò ÆåëéÜôïö, ï åðéóôÞìïíáò êáé åöåõñÝôçò ÊéìðÜëôóéôò, ãõíáßêåò üðùò ç Ðåñüâóêáãéá êáé ç Ößãêíåñ, áðáñÜìéëëïé óå çèéêÞ ãåííáéüôçôá, Þôáí ç áöñüêñåìá ôçò éíôåëëéãêÝíôóéá, ôï Üíèïò ìéáò ãåíéÜò. ¹îåñáí ôï ðùò êáé ôï äßäáóêáí óôïõò Üëëïõò, íá õðïôÜóóïõí ôïõò åáõôïýò ôïõò ïëïêëçñùôéêÜ óå Ýíáí åëåýèåñá åðéëåãìÝíï óôü÷ï. Ôá áíõðÝñâëçôá åìðüäéá Ýìïéáæáí íá ìçí õðÜñ÷ïõí ãé’ áõôïýò ôïõò Þñùåò ðïõ åß÷áí õðïãñÜøåé óõìâüëáéï ìå ôï èÜíáôï. Ðñéí íá ôïõò êáôáóôñÝøåé, ç ôñïìïêñáôßá ôïõò Ýäùóå ìéá õðåñÜíèñùðç áíôï÷Þ. Èá Ýóêáâáí ôïýíåë êÜôù áðü ôç óéäçñïäñïìéêÞ ãñáììÞ ðïõ èá ðåñíïýóå ôï ôñÝíï ôïý ôóÜñïõ êáé ìåôÜ, êÜôù áðü ôï äñüìï ðïõ èá ðåñíïýóå ç ÜìáîÜ ôïõ. Èá óêáñöÜëùíáí óôï ôóáñéêü áíÜêôïñï ìå Ýíá öïñôßï äõíáìßôç -üðùò Ýêáíå ï åñãÜôçò Ê÷áëôïýñéí- êáé èá ôïí Ýðáéñíáí îáíÜ ðßóù. Ç ìéá áðïôõ÷ßá ìåôÜ ôçí Üëëç! «Ï Ðáíôïäýíáìïò ðñïóôáôåýåé ôïí áðåëåõèåñùôÞ», Ýêñáæå ï öéëåëåýèåñïò Ôýðïò. ÁëëÜ ìáêñïðñüèåóìá ç åíåñãçôéêüôçôá ôçò ÅêôåëåóôéêÞò ÅðéôñïðÞò èá áðïäåéêíõüôáí éó÷õñüôåñç áðü ôçí åðáãñýðíçóç ôïõ Ðáíôïäýíáìïõ.
Ôçí 1ç Ìáñôßïõ 1881, ó’ Ýíá äñüìï ôçò ðñùôåýïõóáò, áöïý Ýíáò íÝïò Üíäñáò, ï ÑéóÜêïö, áðÝôõ÷å óôï óêïðü ôïõ, ï Ãêñéíåâßôóêé, ðåôþíôáò ìéá äåýôåñç âüìâá êáôáóêåõÞò ÊéìðÜëôóéôò, óêüôùóå ôïí åáõôü ôïõ êáé ôáõôü÷ñïíá ôïí ÁëÝîáíäñï ÉÉ. ¸íá ðëÞãìá êáôáöÝñèçêå ôüôå óôçí êáñäéÜ ôïý êáèåóôþôïò. ÁëëÜ Ýãéíå ãñÞãïñá öáíåñü üôé ç ËáúêÞ ÈÝëçóç èá êáéãüôáí ç ßäéá óôç öùôéÜ áõôÞò ôçò åðéôõ÷çìÝíçò ôñïìïêñáôéêÞò ðñÜîçò. Ç äýíáìç ôïý êüììáôïò åß÷å óõãêåíôñùèåß ó÷åäüí åîïëïêëÞñïõ óôçí ÅêôåëåóôéêÞ ÅðéôñïðÞ ôïõ. ¸îù áð’ áõôÞí õðÞñ÷áí ìïíÜ÷á âïçèçôéêÝò ïìÜäåò ðïõ äåí åß÷áí éäéáßôåñç óçìáóßá. ÔïõëÜ÷éóôïí, ç ôñïìïêñáôéêÞ ðÜëç ðïõ ðåñéëÜìâáíå êáé ôçí ðñïðáñáóêåõáóôéêÞ ôå÷íéêÞ äïõëåéÜ, ãéíüôáí ó÷åäüí áðïêëåéóôéêÜ áðü ôá ìÝëç ôçò êåíôñéêÞò ïìÜäáò. Ðüóïé Þôáí áõôïß ïé ìá÷çôÝò; Ïé áñéèìïß åßíáé ôþñá ãíùóôïß êáé ðÝñá áðü êÜèå áìöéóâÞôçóç. Ç ðñþôç ÅêôåëåóôéêÞ ÅðéôñïðÞ áðïôåëåßôï áðü 28 Üôïìá. ÌÝ÷ñé ôçí 1ç Ìáñôßïõ ôïý 1881, üëá ôá ìÝëç ìáæß, ðïõ ðïôÝ äåí Þôáí ôáõôü÷ñïíá óå äñÜóç, Ýöèáíáí ôá ôñéÜíôá åöôÜ Üôïìá. Åíôåëþò ðáñÜíïìïé -ðïõ óÞìáéíå üôé åß÷áí êüøåé êÜèå êïéíùíéêü áêüìá êáé ïéêïãåíåéáêü äåóìü- ïé Üíèñùðïé áõôïß ü÷é ìïíÜ÷á êñáôïýóáí óå óõíáãåñìü üëç ôçí ðïëéôéêÞ áóôõíïìéêÞ äýíáìç, áëëÜ ãéá êÜðïéï äéÜóôçìá ìåôáìüñöùóáí ôï íÝï ôóÜñï óå «åñçìßôç ôïý Ãêáôóßíá»[Ã]. Ïëüêëçñïò ï êüóìïò ôñáíôÜ÷ôçêå áðü ôéò âñïíôÝò ôçò ôéôÜíéáò åðßèåóçò óôï äåóðïôéóìü ôçò Ðåôñïýðïëçò. Ôï ìõóôçñéþäåò êüììá Ýìïéáæå íá Ý÷åé ëåãåþíåò áðü ìá÷çôÝò óôéò äéáôáãÝò ôïõ. Ç ÅêôåëåóôéêÞ ÅðéôñïðÞ êáëëéåñãïýóå ðñïóåêôéêÜ áõôÞ ôçí õðíùôéêÞ ðßóôç óôçí ðáíôïäõíáìßá ôçò. ÁëëÜ êáíÝíáò äå ìðïñåß íá áíôÝîåé ãéá ðïëý üôáí óôçñßæåôáé ìüíï óôçí ýðíùóç. Áêüìá ðåñéóóüôåñï ðïõ ïé åöåäñåßåò åîáíôëÞèçêáí ìå áðñüóìåíç ôá÷ýôçôá.
Óýìöùíá ìå ôéò éäÝåò ôçò ËáúêÞò ÈÝëçóçò, êÜèå ðåôõ÷çìÝíï ÷ôýðçìá óôïí å÷èñü èá ýøùíå ôï êýñïò ôïõ êüììáôïò, èá óôñáôïëïãïýóå íÝïõò ìá÷çôÝò, èá äéåýñõíå ôïí êýêëï ôùí óõìðáèïýíôùí, êáé áí äåí îåóÞêùíå áìÝóùò ôéò ëáúêÝò ìÜæåò, èá åíèÜññõíå ôïõëÜ÷éóôïí ôç öéëåëåýèåñç áíôéðïëßôåõóç. Ïé âÜóåéò áõôþí ôùí åëðßäùí äåí Þôáí üëåò öáíôáóôéêÝò. Ï çñùéóìüò ôïõò áíáìößâïëá ðñïêáëïýóå ôçí Üìéëëá. Äåí õðÞñ÷å åðßóçò Ýëëåéøç áðü íÝïõò Üíäñåò êáé ãõíáßêåò ðïõ Þôáí Ýôïéìïé íá ÷ôõðçèïýí ìå ôéò âüìâåò ôïõò. ÁëëÜ äåí õðÞñ÷å ôþñá êáíÝíáò íá ôïõò óõíåíþóåé êáé íá ôïõò ïäçãÞóåé. Ôï êüììá Þôáí óå áðïóýíèåóç. Áðü ôç öýóç ôçò, ç ôñïìïêñáôßá îüäåøå ôéò äõíÜìåéò ðïõ ðñïìçèåýôçêå óôç äéÜñêåéá ôçò ìáêñéÜò ðåñéüäïõ ôçò ðñïðáãÜíäáò, ðñéí íá ìðïñÝóåé íá äçìéïõñãÞóåé êáéíïýñéåò. «×ñçóéìïðïéÞóáìå ôï êåöÜëáéü ìáò», åßðå ï çãÝôçò ôçò ËáúêÞò ÈÝëçóçò, ÆåëéÜìðïö. Åßíáé âÝâáéï, üôé ç äßêç ôùí äïëïöüíùí ôïõ ôóÜñïõ ðñïêÜëåóå ìéá ðáèéáóìÝíç áðüêñéóç óôéò êáñäéÝò ôùí ìåìïíùìÝíùí íÝùí áíèñþðùí. Áí êáé ç Ðåôñïýðïëç åß÷å ôåëåßùò åêêáèáñéóôåß áðü ôçí áóôõíïìßá, ïé ïìÜäåò ôçò ËáúêÞò ÈÝëçóçò åîáêïëïõèïýóáí íá îåöõôñþíïõí óå äéÜöïñåò åðáñ÷ßåò ìÝ÷ñé ôï 1885. ÏðùóäÞðïôå áõôü äåí Ýöèáíå ìÝ÷ñé ôï óçìåßï åíüò íÝïõ êýìáôïò ôñïìïêñáôßáò. ¸÷ïíôáò êÜøåé ôá äÜ÷ôõëÜ ôïõò, ç ìåãÜëç ðëåéïøçößá áðü ôïõò äéáíïïýìåíïõò áðïôñáâÞ÷ôçêå áðü ôçí åðáíáóôáôéêÞ ìÜ÷ç.
Ôá ðñÜãìáôá äåí ðÞãáí êáëýôåñá ìå ôïõò öéëåëåýèåñïõò, óôïõò ïðïßïõò óôñÜöçêáí ìåôÜ ôçí áãñïôéÜ ïé ôñïìïêñÜôåò ìå üëï êáé ìåãáëýôåñç åëðßäá. ÏðùóäÞðïôå, ìå áöïñìÞ ôéò äéðëùìáôéêÝò áðïôõ÷ßåò ôçò êõâÝñíçóçò êáé ôçí ïéêïíïìéêÞ áíáôáñá÷Þ, ôá ìÝëç ôùí æÝìóôâï, ðñïóðÜèçóáí íá êÜíïõí ìéá äïêéìáóôéêÞ êéíçôïðïßçóç ôùí äõíÜìåþí ôïõò. Áðïäåß÷èçêå üôé Þôáí ìéá êéíçôïðïßçóç ôçò áíéêáíüôçôáò. ÖïâéóìÝíïé áðü ôçí áõîáíüìåíç óêëçñüôçôá áíÜìåóá óôá äõï åìðüëåìá óôñáôüðåäá, ïé öéëåëåýèåñïé Ýóðåõóáí íá áíáêáëýøïõí óôç ËáúêÞ ÈÝëçóç ü÷é Ýíá óýììá÷ï, áëëÜ ôï êõñéüôåñï åìðüäéï óôï äñüìï ôùí óõíôáãìáôéêþí ìåôáññõèìßóåùí. Ìå ôá ëüãéá ôïõ ðéï áñéóôåñïý áíèñþðïõ ôùí æÝìóôâï, É.É. Ðåôñïýíêåâéôò, ïé ðñÜîåéò ôùí ôñïìïêñáôþí ôï ìüíï ðïõ êÜíïõí åßíáé íá «öïâßæïõí ôçí êïéíùíßá êáé íá åîáãñéþíïõí ôçí êõâÝñíçóç».
¸ôóé, üóï ðéï åêêùöáíôéêÝò ãßíïíôáí ïé åêñÞîåéò ôïõ äõíáìßôç, ôüóï ðéï ïëïêëçñùôéêü ãéíüôáí ôï êåíü ðïõ ðåñéÝâáëëå ôçí ÅêôåëåóôéêÞ ÅðéôñïðÞ, ç ïðïßá åß÷å êÜðïôå áíáðçäÞóåé áðü Ýíá ó÷åôéêÜ ðëáôý êßíçìá ôùí äéáíïïõìÝíùí. ÊáíÝíá áðüóðáóìá áíôáñôþí äåí ìðïñåß íá áíôÝîåé ãéá ðïëý áíÜìåóá óå å÷èñéêü ðëçèõóìü. ÊáìéÜ ðáñÜíïìç ïìÜäá äåí ìðïñåß íá ëåéôïõñãÞóåé ÷ùñßò Ýíá ðáñáðÝôáóìá áðü óõìðáèïýíôåò. Ç ðïëéôéêÞ áðïìüíùóç ðáñÝäùóå ôåëéêÜ ôïõò ôñïìïêñÜôåò óôçí áóôõíïìßá, ðïõ ìå áõîáíüìåíç áðïôåëåóìáôéêüôçôá åêêáèÜñéæå ôüóï ôá áðïìåéíÜñéá ôùí ðáëéþí ïìÜäùí, üóï êáé ôá óðÝñìáôá ôùí êáéíïýñéùí. Ç äéÜëõóç ôçò ËáúêÞò ÈÝëçóçò ðñï÷þñçóå ãñÞãïñá ìå ìéá óåéñÜ áðü óõëëÞøåéò êáé äßêåò, ìÝóá óôï êëßìá ôçò áíôéäñáóôéêÞò áíüñèùóçò ôçò äåêáåôßáò ôïõ 1880. Èá êÜíïõìå ìéá êáëýôåñç ãíùñéìßá áõôÞò ôçò ðáãùìÝíçò ðåñéüäïõ, ðïõ Ý÷åé ó÷Ýóç ìå ôçí ôñïìïêñáôéêÞ áðüðåéñá ôïõ ÁëÝîáíäñïõ ÏõëéÜíïö.
[A] Ï ÍéêïëÜé ÔóåñíéôóÝöóêõ (1828-89), óõããñáöÝáò ôçò ðåñßöçìçò ðñïãñáììáôéêÞò íïõâÝëáò «Ôé ðñÝðåé íá ãßíåé;», åßíáé ìéá áðü ôéò êïñõöáßåò ìïñöÝò óôçí éóôïñßá ôçò ÑùóéêÞò åðáíáóôáôéêÞò óêÝøçò. (Óçì. áìåñéêáíéêÞò Ýêäïóçò)
[B] ÓåñãêÝé ÍåôóÜãåö (1847-82), áíáñ÷éêüò åðáíáóôÜôçò, õðïóôçñéêôÞò ôçò ÷ùñßò Ýëåïò ôñïìïêñáôßáò êáé ôçò áðüëõôçò óõíùìïôéêüôçôáò. Ç ðåñßöçìç «ÊáôÞ÷çóç ôïõ åðáíáóôÜôç» ðñïþèçóå ôçí éäÝá üôé ãéá ÷Üñç ôïõ óêïðïý ï áëçèéíüò åðáíáóôÜôçò ðñÝðåé íá ðáñáâëÝðåé üëïõò ôïõò êáíüíåò ôçò óôïé÷åéþäïõò áíèñùðéÜò. ÌåñéêÝò áðü ôéò éäÝåò ôïõ ÍåôóÜãåö áíôáíáêëþíôáé óôïõò ÄáéìïíéóìÝíïõò ôïõ ÍôïóôïãÝöóêõ. (Óçì. áìåñéêáíéêÞò Ýêäïóçò)
[Ã] Âñßóêïíôáí óå ìéá áðüóôáóç ìéêñüôåñç áðü ôñéÜíôá ìßëéá áðü ôçí Áãßá Ðåôñïýðïëç, ç Ãêáôóßíá Þôáí ç áãáðçìÝíç äéáìïíÞ ôùí ôóÜñùí ôçò Ñùóßáò êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ äÝêáôïõ Ýíáôïõ áéþíá. (Óçì. áìåñéêáíéêÞò Ýêäïóçò)