Εισήγηση σε παρουσίαση του ΟΔΜΑΑΑ των τροτσκιστικών αρχείων στα ΑΣΚΙ, 27/11/2003

Βαγγέλης Καραμανωλάκης

Τροτσκιστικές συλλογές εντύπων στα ΑΣΚΙ

Εκτός από τα αρχειακά τεκμήρια στα οποία αναφέρθηκαν ο Φίλιππος Ηλιού, και η Αντα Κάπολα, στη βιβλιοθήκη των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας φιλοξενείται ένας μεγάλος αριθμός ελληνικών και ξένων τροτσκιστικών εντύπων: βιβλία, δελτία, περιοδικά, εφημερίδες, φυλλάδια και  προκηρύξεις, τρικ έχουν συγκεντρωθεί στις συλλογές της Εταιρείας μας. Μεγάλο τμήμα τους εναπόκειται σε τέσσερεις συλλογές: του Μανώλη Κόρακα, του Αντώνη Λιάκου, της ΕΔΕ/ΕΕΚ και  αυτή που ονομάζουμε, κάπως πρόχειρα, για να συνεννοούμαστε, συλλογή  «εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς». Πέρα όμως από αυτές, υπάρχει και ένα σημαντικό τμήμα μεμονωμένων προσκτήσεων, είτε από δωρεές είτε από αγορές. Σε μια βιβλιοθήκη που υπερβαίνει τους 25.000 τίτλους δεν είναι εύκολο πάντα να επισημάνεις τα αντίστοιχα έντυπα, ιδιαίτερα αν συνυπολογηστεί η πολύμορφη εκπροσώπηση του συγκεκριμένου πολιτικού χώρου και η πολυπληθής, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, έντυπη παρουσία των οργανώσεων που εντάσσονται σε αυτόν. Ολες μαζί οι εκδόσεις στις οποίες θα αναφερθώ  συνθέτουν ένα ευρύ τιτλολόγιο που σε ένα βαθμό αντανακλά την πολυμορφία και τη δυναμική των τροτσκιστικών οργανώσεων των τελευταίων, ιδιαίτερα, δεκαετιών.

Στη βιβλιοθήκη των ΑΣΚΙ έχει συγκεντρωθεί κατ’ αρχάς, χάρη και στη δωρεά του Αντώνη Λιάκου, ένας μεγάλος αριθμός αυτοτελών μεταφράσεων στην ελληνική έργων του Λέοντος Τρότσκι. Οι μεταφράσεις αυτές καλύπτουν ευρύ χρονικό φάσμα, ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1940 (σημείωνω ενδεικτικά την Προδομένη Επανάσταση του 1945 που εκδίδεται από την Εργατική Πάλη, σε μετάφραση Παντελή Πουλιόπουλου) και φτάνοντας έως σήμερα. Δίπλα σε αυτές, σειρές ξενόγλωσσων έργων του ιδρυτής τη 4ης Διεθνούς στην αγγλική, γαλλική και γερμανική γλώσσα. Η πλειονότητα των ξενόγλωσσων βιβλίων έχει εκδοθεί το πρώτο μισό του 20ού αιώνα και ανήκει στη βιβλιοθήκη του Μανώλη Κόρακα. Στην ίδια βιβλιοθήκη υπάρχει και ένας μικρός αριθμός, που συμπληρώνεται από άλλες  προσκτήσεις, μελετών που αφορούν το έργο του Τρότσκι αλλά και τα πρώτα χρόνια της ζωής της 4ης Διεθνούς, τη δράση και τις εξελίξεις στο εσωτερικό της.

Αναφέρθηκα στη βιβλιοθήκη του Μανώλη Κόρακα, μια βιβλιοθήκη με πραγματικά σπάνιες, κυρίως ξενόγλωσσες (γαλλικές και γερμανικές), αλλά και ελληνικές εκδόσεις, ιδιαίτερα για τις τρεις πρώτες δεκαετίες του προηγούμενου αιώνα. Στις συλλογές της περιλαμβάνει βιβλία και περιοδικά για τα κομμουνιστικά, σοσιαλιστικά και σοσιαλδημοκρατικά ρεύματα σκέψης αλλά και τις αντίστοιχες οργανώσεις, ανάμεσα τους και την αριστερή αντιπολίτευση. Σημειώνω την πλήρη σειρά της περιόδου 1928-1932 του γαλλόφωνου περιοδικού La Lutte des Classes, το Bulletin Communiste (1920-1930), το Contre le courant (1927-1929), όργανο της κομμουνιστικής αντιπολίτευσης. Εκτός από τις ξενόγλωσσες εκδόσεις, στη βιβλιοθήκη Κόρακα συμπεριλαμβάνονται και μια σειρά εκδόσεων που αφορούν το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα κατά τα πρώτα χρόνια του, εκδόσεις όπου μπορεί κανείς να ανιχνεύσει τα ίχνη της παρουσίας της αριστερής αντιπολίτευσης. Αναφέρομαι  στο περιοδικό Κομμουνισμός (1919-1920), στον Σπάρτακο, στο Αρχείο του Μαρξισμού (1925-1927), ασφαλώς, σε εκδόσεις του, καθώς και  σε εκδόσεις του Κομμουνιστικού Αρχειομαρξιστικού Κόμματος του μεσοπολέμου. Μια και βρισκόμαστε στα χρόνια  αυτά και αναφερόμαστε και στον αρχειομαρξισμό, θα ήθελα να θυμίσω το ποσο πολύτιμη πηγή αποτελεί ο μεσοπολεμικός Ριζοσπάστης, σειρά του οποίου βρίσκεται στα ΑΣΚΙ, για τις συγκρούσεις και την πολεμική που έχει ξεσπάσει στα χρόνια αυτά στο πλαίσιο της κομμουνιστικής αριστεράς.

Μιλώντας για τον τύπο, θα ήθελα να αναφερθώ τώρα στη συλλογή του περιοδικού τύπου που συνόδευσε τη δωρεά της ΕΔΕ. Πρόκειται κατ΄αρχάς για μια συλλογή σειρών ημερησίου και περιοδικού ξενόγλωσσου τύπου. Αναφέρομαι σε σειρές που συγκεντρώνουν πολλά έντυπα, αρκετά από τα οποία καλύπτουν μεγάλη χρονική έκταση (κυρίως τις δεκαετίες 1970-1990) και πυκνότητα, ενώ προέρχονται και από διαφορετικές χώρες. Σημειώνω ενδεικτικά:

Εκτός από τις σειρές των ξενόγλωσσων εντύπων, στη συγκεκριμένη συλλογή περιλαμβάνονται και μια σειρά από ελληνικά περιοδικά και εφημερίδες. Ανάμεσα τους πολύς συνδικαλιστικός τύπος από τους εργασιακούς χώρους στους οποίους δραστηριοποιήθηκε η ΕΔΕ.  Σημαντική, όμως, πρόσκτηση αποτελούν οι εφημερίδες και τα έντυπα που εξέδιδε η ίδια η οργάνωση. Η εβδομαδιαία εφημερίδα της Σοσιαλιστική Αλλαγή (1974-1994), όργανο της Κεντρικής Επιτροπής, τα θεωρητικά περιοδικά της Επαναστατική Μαρξιστική Επιθεώρηση (1976-1988) και Τετράδια του Μαρξισμού (1995-1997), το νεολαιίστικο περιοδικό Νέος Σοσιαλιστής (1983-1989). Σπανιότερες εκδόσεις της αποτελούν ο προδικτατορικός Διεθνιστής (1963-1966), η εφημερίδα Ωρα της αλλαγής, καθώς και το θεωρητικό περιοδικό Κομμουνιστής που εκδιδόταν στη Μεγάλη Βρετανία την περίοδο της δικτατορίας. Για την ίδια περίοδο πολύτιμα απόκτημα αποτελεί μια μεγάλη σειρά του περιοδικού Πρωτοπορία, που εκδιδόταν παράνομα στην Ελλάδα, καθώς βέβαια και τα συζητητικά δελτία, εσωτερικά κειμένα που εκδόθηκαν στο τέλος της δικτατορίας.

Από την εποχή της δικτατορίας σώζονται αρκετοί τίτλοι τροτσκιστικών εφημερίδων, στην συλλογή του αντιδικτατορικού τύπου των ΑΣΚΙ, που εκδίδονταν παράνομα στο εσωτερικό της χώρας αλλά και στο εξωτερικό. Σημειώνω ενδεικτικά το μοναδικό φύλλο της παράνομης εφημερίδας Το κλειδί της Δημοκρατίας που εξέδιδαν οι ΔΕΑ, την 4η Διεθνή, αλλά και την Εργατική πάλη.  Στα ράφια της βιβλιοθήκης μας βρίσκονται και οι οι Νέοι Στόχοι, το περιοδικό που από το 1971 εξέδιδε νόμιμα στην Ελλάδα ο Θύμιος Παπανικολάου, καθώς και αρκετές από τις εκδόσεις, κυρίως έργων του Τρότσκι, που κυκλοφόρησε την ίδια εποχή. Στο εξωτερικό εκδόθηκαν τα Μάχιμα φύλλα, η Ώρα του εργάτη, η Μαμή, η Επαναστατική Γραμμη όργανο του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, Ελληνικό Τμήμα της 4ης Διεθνούς, κ.ά.

Τα φύλλα αυτά εκδίδονταν από οργανώσεις που είτε προϋπήρχαν της δικτατορίας, είτε γεννήθηκαν στα χρόνια της και συνέχισαν τη δράση τους και στην μεταπολίτευση, δημιουργώντας και με τις διασπάσεις που ακολούθησαν ένα ευρύ και κάποτε αρκετά θολό τοπίο. Η δωρεά του αρχείου της ΕΔΕ προσέφερε καταρχάς ένα σημαντικό έντυπο υλικό για τη δράση της οργάνωσης, αλλά και άλλων ομοειδών οργανώσεων, όλα αυτά τα χρόνια έως και τα μέσα της δεκαετίας του 1990. Συμπληρωματικά με την προηγούμενη δωρεά, στις συλλογές της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς διασώζεται ένας μεγάλος αριθμός περιοδικών εντύπων, φυλλαδίων και προκηρύξεων άλλων τροτσκιστικών οργανώσεων. Σημειώνω, εν πρώτοις, το Μαρξιστικό Δελτίο και το Διεθνιστή, τα οποία εκδόθηκαν πριν την δικτατορία και συνέχισαν και μετά. Τεύχη και από τις δυο περιόδους υπάρχουν στη βιβλιοθήκη των ΑΣΚΙ. Αναφέρω, ακόμη, την Εργατική Δράση, την Εργατική Πάλη, τη Σοσιαλιστική Προοπτική, την Εργατική Αλληλεγγύη, τον Σοσιαλισμό από κάτω, κ.ά.

Πέρα από τις περιοδικές εκδόσεις, στις συλλογές των Αρχείων υπάρχει ένας σημαντικός όγκος άλλων εντύπων τροτσκιστικών οργανώσεων που δραστηριοποιήθηκαν στα χρόνια της μεταπολίτευσης: εσωτερικά κείμενα, πολιτικές θέσεις, παρεμβάσεις στο φοιτητικό και συνδικαλιστικό χώρο οργανώσεων όπως η ΕΔΕ, η ΟΚΔΕ, η ΚΔΕ, η ΟΣΕ συνιστούν εκφάνσεις ενός ευρύτατου φάσματος. Θα σταθώ στις προκηρύξεις. Η προσπάθεια που γίνεται στο πλαίσιο ενός αρχείου προκηρύξεων, που έχει συγκροτηθεί τον καιρό αυτό στα ΑΣΚΙ, χαρακτηρισμού και καταλογογράφησης προκηρύξεων τροτσκιστικών οργανώσεων από τις ελάχιστες σπανιότατες της κατοχής, τον μικρό σχετικά αριθμό της δικτατορίας έως και την πλημμυρίδα της μεταπολίτευσης μπορεί να αποφέρει σημαντικά αποτελέσματα.

Ολοκληρώνοντας τη σύντομη και, κατ' ανάγκην, ελλειπτική περιδιάβαση στα έντυπα τεκμήρια θα ήθελα να επισημάνω όχι μόνο την ανάγκη συμπλήρωσης αυτών των σειρών αλλά κυρίως την ανάγκη δημιουργίας ενός μητρώου, τροπον τινά, των ανθρώπων που τις εξέδωσαν και τις διακίνησαν. Ιδιαίτερα για τις περιόδους της παρανομίας, όπου τα ίδια τα έντυπα μας δίδουν ελάχιστα στοιχεία για τους συντάκτες η ανθρώπινη μνήμη και κυρίως η μαρτυρία είναι πολύτιμες για την ταυτότητα τους.

Τα έντυπα που έχουν συγκεντρωθεί έως τώρα στα ΑΣΚΙ έχουν χρησιμοποιηθεί πολλές φορές από τους επισκέπτες του αναγνωστηρίου τους.  Και δεν αναφέρομαι μόνο στην -επιβεβλημένη θα έλεγε κανείς- χρήση των αντίστοιχων εντύπων από τον ιστορικό των κομμουνιστικών ιδεών και της αριστερής αντιπολίτευσης ή τον ιστορικό του αντιδικτατορικού αγώνα. Αναφέρομαι και στον μελετητή της κοινωνικής ιστορίας, στον ιστορικό που θα θελήσει να μελετήσει το φοιτητικό ή ευρύτερα το νεολαϊστικο κίνημα της μεταπολίτευσης, στον ιστορικό των εργατικών αγώνων, των απεργιακών κινητοποιήσεων. Για έναν τέτοιο μελετητή, αυτό  το υλικό που βρίσκει συγκεντρωμένο εδώ είναι πολύτιμο.

Μια τελευταία παρατήρηση. Εαν η ιστορία του τροτσκιστικού κινήματος στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς δεν μπορεί να παρά να γραφτεί με την χρήση όλων αυτών των έντυπων τεκμηρίων ταυτόχρονα έχει ανάγκη και από όλες εκείνες τις πολεμικές που ξεσήκωσε, τις αντιπαλότητες και τις συγκρούσεις που προκάλεσε. Και σε αυτήν την περίπτωση τα υλικά των ΑΣΚΙ θα ήταν απαραίτητα. Αλλά αυτό αποτελεί θέμα και αντικείμενο μιας άλλης ανακοίνωσης.

Βαγγέλης Καραμανωλάκης